Nie wszyscy mają żyłkę do przedsiębiorczości. Wbrew kreowanemu przez opinie autorytetów i media przekonaniu, dla większości osób życie kręci się wokół innych spraw niż własny biznes. Do przedsiębiorczości, mobilności czy nastawienia biznesowego przymusza ich raczej sytuacja niż własna ciekawość albo pragnienie.

Rok 2006 był w ekonomii rokiem triumfu idei wprowadzanych w życie przez Grameen Bank i jego twórcę, Muhammada Yunusa. Mikrokredyt znalazł się na ustach wszystkich po przyznaniu pionierowi jego upowszechnienia Nagrody Nobla. W uzasadnieniu, Komitet Noblowski określił mikrokredyt jako główny element walki z nędzą na świecie. Autorytety, takie jak C.K. Prahalad, nakazywały postrzegać teraz nędzarzy przede wszystkim jako potencjalnych przedsiębiorców - kreatywnych, a przy tym wyjątkowo odpornych. Rozkwitły nawet pomysły komercyjnego wykorzystania nędzarskiej niszy, tj. sprofilowania sieci handlowych pod kątem takiego klienta na obszarach objętych ubóstwem. Tam gdzie, jak zapewne przypuszczają pomysłodawcy, odkłada się mikrowarstwami pochodzący z zasilanych mikrokredytami mikrobiznesów nędzarski kapitał, który zechce znaleźć ujście nie tylko w inwestycjach w warsztat pracy, ale i w konsumpcji. To już jednak tylko przyczynki to zasadniczej koncepcji. Niekiedy założenie niebezpiecznie zbliża się do przekonania, że mikrokredyt jest cudownym lekarstwem na ubóstwo.

Zobacz również:

• GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach
• Szef Intela określa zagrożenie ze strony Arm jako "nieistotne"
• International Data Group powołuje Genevieve Juillard na stanowisko CEO

Nie wszyscy na szczęście skłonni są z tym zgodzić. I dobrze, wszelka nadmierna jednomyślność jest podejrzana. Warto zatem przypomnieć, że jeszcze w latach 90. pojawiły się publikacje na temat efektów zastosowania mikrokredytu. Udowadniały one, że mikrokredyt nie jest środkiem na wszytko. Nie jest na przykład skuteczny - jak dowiodły obserwacje programów mikrokredytowych z najuboższego kraju Ameryki Południowej, Boliwii - przy wydobywaniu ludzi, rodzin i społeczności z nędzy skrajnej. Sprawdza się natomiast w pomocy osobom na granicy ubóstwa, pomaga im przecisnąć się powyżej granicy nędzy.

Aneel Karnani, profesor Uniwersytetu Michigan, idzie dalej. W przygotowywanej do publikacji pracy zwraca uwagę na zasadniczą, jego zdaniem, rolę motywacji do podejmowania mikrokredytu. Zasadniczą z punktu widzenia poszukiwania skutecznej strategii walki z ubóstwem. Większość klientów mikrokredytu to bynajmniej nie mikroprzedsiębiorcy z wyboru - zauważa. Gdyby mieli wybór pracy za rozsądną płacę w fabryce, z pewnością by się na nią zgodzili. "Nie przystoi idealizować wizji biedaka-przedsiębiorcy" - dodaje. Problem, jak wyjaśnia Karnani, leży jednak nie tyle w mikrokredycie, ile w mikrofirmach, jakie przy jego pomocy powstają. Wizje rozkwitających setkami tysięcy mikrofirm gospodarek krajów rozwijających się to jego zdaniem mit. Tylko nieliczni mikroprzedsiębiorcy potrafią rozwinąć biznes. Zdecydowana większość pozostanie mikrofirmami, prowadzonymi przez biedaków, z niewielkimi zasobami i jeszcze mniejszymi perspektywami na rozwój. Będą walczyć o przetrwanie, nie tylko w wymiarze biznesowym.

Dlatego o wiele lepszym rozwiązaniem jest według Karnaniego tworzenie miejsc pracy. Zamiast pożyczać po 200 dolarów na zakup maszyny do szycia 500 kobietom, które dzięki temu założą mikrofirmę, lepiej przyznać 100 tys. dolarów przedsiębiorcy, posiadającemu wiedzę o zarządzaniu i umiejętności prowadzenia organizacji, na stworzenie firmy odzieżowej zatrudniającej owe 500 kobiet. Łatwiej jest wtedy korzystać z ekonomii skali, dostępu do rynku, nowoczesnej praktyki biznesowej...

Karnani ilustruje swoje tezy porównaniem statystyk zatrudnienia w Chinach, Indiach i Afryce. W Chinach, gdzie poziom ludzi żyjących w nędzy obniżył się w ciągu ostatnich 20 lat znacząco, odsetek zatrudnionych w wieku produkcyjnym wzrósł z 51% do 58,7%. W Afryce, gdzie poziom ubóstwa pozostaje ciągle ten sam, odsetek zatrudnionych zmniejszył się w tym samym okresie z 33,4% do 30,1%. W Indiach także walka z ubóstwem jest hamowana przez słabe wyniki w tworzeniu miejsc pracy, tam odsetek zatrudnionych wzrósł z 29% do ok. 36%. Ale przeciętna firma jest dziesięciokrotnie mniejsza od przedsiębiorstwa w innych krajach rozwijających się. Co najgorsze - podsumowuje Karnani - obecne koncentrowanie się światowej opinii publicznej na mikrokredycie odsuwa na boczny tor dyskusję o takich potrzebach krajów rozwijających się, jak zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, szkolnictwa, publicznej opieki zdrowotnej, budowa infrastruktury. Wszystkie te elementy podnoszą zarówno poziom produktywności, jak i poziom zatrudnienia. Wątpliwe też, aby jak to ma miejsce w przypadku Indii, koncentracja na rozwoju sektora technologicznego przyniosła ograniczenie ubóstwa: "Siedem światowej klasy uniwersytetów informatycznych nie kompensuje 40-proc. poziomu analfabetyzmu" - komentuje Karnani.

Abstrahując od dyskusji nad niezaprzeczalnymi zasługami i pomijanymi niekiedy wadami mikrokredytu, wróćmy na chwilę do zagadnienia motywacji. Niedawno opublikowane badanie Eurobarometru dotyczące przedsiębiorczości na Starym Kontynencie wskazuje, że połowa młodych ludzi (od 15 do 24 lat) ze starych państw UE nigdy nie myślała o rozpoczęciu własnego biznesu. To dwa razy tyle niż w przypadku ich równolatków ze Stanów Zjednocznych. Tymczasem w krajach młodej Unii takie rozważania snuje około 40% młodzieży. Najwięcej w Polsce i krajach nadbałtyckich, odpowiednio 50% młodych Łotyszy, 48% Polaków i Litwinów oraz 47% Estończyków deklaruje chęć założenia firmy w ciągu pięciu lat. Wynik ten był kwitowany jednostronnie, pochwałą naszej wybitnej na tle Europy przedsiębiorczości. Warto jednak zastanowić się, czy nie istnieje drugie dno takiego wyniku - jakie stwarzane są inne możliwości kariery zawodowej.

Idąc tym tropem, warto przytoczyć negatywne strony tak zwanych mobilności i elastycznego czasu pracy. Ludziom dojeżdżającym w korkach do firmy marzy się niekiedy praca w domu. Elastyczne godziny pracy nie zawsze prowadzą do zwiększenia ilości czasu, jaki możemy poświęcić rodzinie. Dla przykładu, w Wielkiej Brytanii wyraźnie rośnie odsetek zatrudnionych wykonujących część obowiązków zawodowych w domu. Na pracę zdalną pozwala wybranym osobom ok. 46% firm. Okazuje się, że 45% ludzi w ten sposób wywiązujących się z obowiązków zawodowych narzeka - mają mniej czasu wolnego, pracują w weekendy i święta, po zwyczajowych godzinach pracy. Z sondażu Orange wynika zarazem, że połowa pracowników będzie szukała takiej opcji podczas starania się o następną pracę. Kluczem do wyjaśnienia zawiedzionych nadziei jest efektywność. Obecność w biurze o 9 rano nie jest już w takim modelu wyznacznikiem, liczy się to, co powstaje w wyniku pracy.

Podsumowując, nie wszyscy mają predyspozycje do bycia przedsiębiorcą i nie wydaje się najlepszą drogą wymuszanie na nich testu własnej niekompetencji w warunkach bojowych. Nic na siłę. To strata czasu, wysiłku, zawiedzione nadzieje. Propaganda powszechnej jednoosobowej (mikro)działalności gospodarczej zacznie bowiem przypominać prowadzenie naboru do baletu wśród zapalonych uczestników sekcji seniorów trójboju siłowego albo reklamowanie studiów dziennikarskich na zajęciach wyrównawczych dla dyslektyków.