Kusząco niski koszt finansowania?

Zobowiązania handlowe jako składnik pasywów krótkoterminowych posiadają dużą wagę w kształtowaniu struktury kapitału oraz poziomu kapitału pracującego.

Dla wielu firm idealnym rozwiązaniem jest finansowanie aktywów obrotowych w całości przez zobowiązania handlowe. I pomimo że jest to strategia dość ryzykowna, fakt odroczenia w czasie wypływu gotówki wprowadza przeświadczenie, że to najtańsza z dostępnych metod finansowania. Czy tak jest faktycznie? Na takie pytanie nie można jednoznacznie odpowiedzieć; najpierw należy przeprowadzić pełną wycenę kapitału pracującego. W skład tej wyceny wchodzi między innymi oszacowanie przychodów z tytułu utrzymywania zobowiązań handlowych. Jednak uzyskanie pełnego obrazu oszczędności w finansowaniu się zobowiązaniami handlowymi wymaga określenia przychodu netto liczonego jako wynik z tytułu odroczenia płatności pomniejszony o wszystkie koszty poniesione z tego tytułu (utracone upusty za wcześniejszą płatność, naliczone kary za dodatkowe opóźnienie płatności, koszty skorzystania z faktoringu itp.). Wiele przedsiębiorstw nadal jednak rozlicza się wskaźnikowo - poziom kapitału pracującego jest brany jako stan na koniec okresu. To zaś skłania do utrzymywania i przeciągania płatności w czasie, nie zwracając uwagi na wynikające z tego koszty. Tymczasem przy rozliczaniu poziomu kapitału pracującego powinno się wprowadzić miary oparte na kosztach utrzymywania aktywów i pasywów krótkoterminowych, a nie tylko na analizie wartości z bilansu.

Innym powodem skłaniającym do zarządzania zobowiązaniami handlowymi jest możliwość kształtowania struktury finansowania. Dostawcy oferujący kredyt kupiecki pełnią rolę quasi-dawców kapitału, istotnie uzupełniając lukę kapitałową swoich odbiorców. Są w stanie zaakceptować większe ryzyko niż sektor bankowy, ponieważ banki z reguły mają niedostateczną informację do oszacowania ryzyka kredytowego odbiorcy, co odzwierciedla się w koszcie kredytu. Dostawcy mogą zbierać informacje na temat odbiorców - to jeden z etapów całego procesu sprzedaży. Dostawcy mają wówczas większą wiedzę i mogą zaakceptować większe ryzyko oraz lepiej dopasować koszt kredytu kupieckiego. Są skłonni kredytować ryzykownych odbiorców, ponieważ umożliwiając im pozostanie w biznesie, osiągają korzyści wynikające ze wzrostu obecnej i przyszłej sprzedaży. Dostawca ma przewagę nad instytucją finansową w zdobywaniu informacji - otrzymuje je szybciej i taniej. Zatem z jednej strony zobowiązania handlowe są często jedynym źródłem finansowania, które umożliwia przetrwanie odbiorcy do czasu restrukturyzacji płynności, z drugiej optymalny poziom zobowiązań handlowych jest korzystny również dla odbiorców o dobrej sytuacji finansowej. Mogą bowiem lepiej kształtować średnioważony i krańcowy koszt kapitału. Biais i Gollier twierdzą, że udzielenie kredytu kupieckiego odbiorcy może być wartościowym sygnałem dla banku, że kredytobiorca posiada zdolność do spłaty długu. Możliwość kształtowania struktury kapitału powoduje, że odbiorcy są skłonni korzystać z kredytu kupieckiego, nawet jeśli banki przedstawią bardziej konkurencyjną ofertę niż standardowa.

Praktyczne narzędzia

Zarządzanie zobowiązaniami handlowymi, obok merytorycznej i profitowej analizy całego procesu dostawy, wymaga posiadania pakietu narzędzi do kontroli wyników już osiągniętych, które jednocześnie pomogą w ustaleniu celów na przyszłość.

Bieżącej kontroli powinny podlegać terminy płatności wobec dostawców. W tym celu konieczna jest analiza terminu przypisanego do każdej faktury otrzymanej od dostawcy. To można łatwo wykonać, wykorzystując zapisy w systemie FK oraz funkcje arkusza kalkulacyjnego. Choć zazwyczaj przedsiębiorstwa badają średni termin płatności, nie zawsze jest to najlepsza metoda oceny. Bywa, że faktury o małej wadze wartościowej mają długi termin zapłaty, i odwrotnie. Z punktu widzenia płynności i kosztu pozyskania kapitału to bardzo ważna informacja. W takim przypadku lepsze będzie wykorzystanie średniej ważonej, w której wagą jest właśnie wartość zobowiązania.

Obok średniego terminu płatności można stosować strukturę terminów. Jest to doskonałe narzędzie do celów prezentacyjnych i obserwowania tendencji zmian w czasie. Struktura taka to zdefiniowane przedziały terminów płatności, do których następnie przypisywane są wartości faktury. Na przykład faktura z terminem 10 dni może być przypisana do przedziału od 5 do 10 dni. To narzędzie pokazuje, jaka jest wartość zobowiązań z preferowanymi przez firmę terminami zapłaty. Okresowa analiza umożliwia stworzenie matrycy, w której można obserwować zmiany w strukturze zobowiązań handlowych. Ponadto taka struktura obok przedziałów czasowych może zawierać pogrupowane w wierszach rodzaje zobowiązań (np. inwestycje, surowce, obsługa biura itp.), co zwiększa wartość informacyjną analizy. Dzięki przypisaniu rodzajów zobowiązań firma może łatwo wyodrębnić obszary wymagające poprawy w uzyskiwanych terminach zapłaty.

Firma powinna także kontrolować proces wykonywania płatności. To dodatkowa informacja dla CFO na temat efektywności pracy działu księgowego (szczególnie cenna w przypadku, gdy występuje outsourcing księgowości). Monitoringowi powinna podlegać przede wszystkim terminowość księgowania faktur, ich akceptacja, czas i wykonanie płatności. Co prawda są to informacje o jakości pracy, ale bezpośrednio wpływają na precyzyjność planowania płynności finansowej, dzięki czemu ograniczają koszty uruchamiania rezerw płynności. Wpływają również korzystnie na zmniejszenie wysokości kar za nieterminową zapłatę za zobowiązania.

Zapłacone odsetki karne za nieterminowe płatności wobec dostawców mogą skonsumować dodatkowy zysk wynegocjowany przez dział zakupów, wynikający z niższej ceny. Dodatkowo brak dyscypliny płatniczej znacznie osłabia pozycję negocjacyjną odbiorcy w przyszłości. Dlatego konieczne jest stałe monitorowanie czasu pozostałego do zapłaty za zobowiązania wobec poszczególnych dostawców. Jeśli firma ma ich sporo, zadanie jest trudne, choć można usprawnić cały proces, stosując te same zasady jak przy monitoringu należności i ich struktury wiekowej. Ostatnim przedziałem w strukturze wiekowej zobowiązań jest wartość zobowiązań po terminie, które powinny być niezwłocznie uregulowane.

Zobowiązania handlowe wpływają na trzy ważne obszary finansów firmy: płynność, kapitał pracujący i strukturę źródeł finansowania. Jednak w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw bardzo często są odsuwane na drugi plan. Trzeba jednak pamiętać, że zobowiązania decydują o ryzyku i kosztach, które odpowiednio zarządzane mogą istotnie poprawić wynik finansowy firmy.

Autor jest regionalnym kontrolerem komercyjnym w Carlsberg Polska.