Specjaliści z kwalifikacjami IT nie mają zazwyczaj problemu ze znalezieniem pracy. Rynek pracy – zarówno w Polsce, jak i za granicą – należy do nich i stan ten utrzyma się jeszcze długo. Ale co to są kwalifikacje IT? Jak je oceniać czy porównywać? Jak udowodnić, że się je posiada? Ocenia się, że w roku 2015 w Unii Europejskiej ponad 90% stanowisk pracy będzie wymagało umiejętności komputerowych, z czego stanowiska stricte informatyczne to zaledwie kilka procent. Z drugiej strony – według raportu Unii Europejskiej – w 2012 r. 47% ludności UE miało zerowe lub niewielkie umiejętności komputerowe (w Polsce 58%). To pokazuje, jak dużym problemem jest brak umiejętności komputerowych nie informatyków, czyli użytkowników technologii informatycznych posługujących się komputerem do wykonywania różnych prac.

Zawodowcy skatalogowani

Kwalifikacje profesjonalistów IT są dobrze określone. Z jednej strony mamy kwalifikacje zawodowe (które można zdobyć w technikach, zasadniczych szkołach zawodowych czy szkołach policealnych, a egzaminy prowadzą Okręgowe Komisje Egzaminacyjne), dla których standardy wymagań egzaminacyjnych ustalone zostały rozporządzeniami Ministra Edukacji Narodowej. W tej grupie mamy takie kwalifikacje (zawody), jak: monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, monter elektronik, technik elektronik, technik informatyk, technik teleinformatyk, technik telekomunikacji czy technik tyfloinformatyk. Z drugiej strony mamy kwalifikacje zdobywane w trakcie studiów I lub II stopnia; tu różnorodność jest spora. Mimo ujednolicania programów studiów i wymagań w stosunku do osób uzyskujących dyplomy różnice poziomów absolwentów poszczególnych uczelni są znaczne. Wreszcie z trzeciej strony mamy kwalifikacje (certyfikaty) związane z konkretnymi technologiami (np. CCNA – Cisco Certified Network Associate czy OCM – Oracle Certified Master) lub metodykami (np. PRINCE2® Practitioner czy CISA – Certified Information Systems Auditor); takie certyfikaty mają swoją wartość na rynku i coraz częściej symbole tych certyfikatów pojawiają się w ogłoszeniach dotyczących poszukiwania pracowników.

W różnych krajach podejmowano próby usystematyzowania kwalifikacji profesjonalistów IT. Jedną z takich prób, obecną w wielu krajach, jest Europejski Certyfikat Zawodu Informatyka – EUCIP (European Certification of Informatics Professionals), wprowadzony przez CEPIS (Europejską Radę Stowarzyszeń Zawodowych Informatyków). EUCIP ma trzy poziomy (w Polsce dostępne są pierwsze dwa):

1. Podstawowy (CORE), na który składają się trzy moduły (egzaminy): planowanie, wytwarzanie, eksploatacja.

2. Professional, na który składa się egzamin z wybranej (lub wybranych) spośród 21 specjalności, takich jak: analityk ds. biznesu, analityk systemów informacyjnych, architekt struktury teleinformatycznej, architekt systemów IT, audytor systemów informacyjnych, doradca ds. bezpieczeństwa, doradca ds. sprzedaży produktów i aplikacji, inżynier ds. integracji oraz testowania systemów, inżynier systemów crossowych, kierownik bura obsługi, kierownik projektów informatycznych, konsultant ds. logistyki i automatyzacji, konsultant rozwiązań biznesowych, menedżer ds. baz danych, menedżer ds. danych i konfiguracji, menedżer ds. kontaktów z klientami, menedżer ds. sieci komputerowych, menedżer ds. systemów informacyjnych, projektant oprogramowania, specjalista ds. internetu i technologii multimedialnych, szkoleniowiec IT.

3. IT administrator, na który składa się pięć modułów (egzaminów): sprzęt PC, systemy operacyjne, sieci, bezpieczeństwo IT, EUCIP IT administrator – podstawy.

Prawdziwy problem zaczyna się jednak dopiero przy kwalifikacjach informatycznych nie informatyków, a więc użytkowników technologii informatycznych. A certyfikaty potwierdzające takie kwalifikacje powinny być wymagane od pracowników instytucji korzystających z systemów informatycznych, czyli banków, ubezpieczalni, urzędów, biur.

Użytkownicy we mgle

Badania wskazują, że świadomi użytkownicy, a więc tacy, którzy sprawnie posługują się komputerem, pozwalają zmniejszyć personel help desków informatycznych nawet o 50% w stosunku do firm, gdzie dla większości pracowników komputer to terra incognita. Podobnie wygląda problem wdrażania systemów informatycznych – tam, gdzie użytkownicy posiadają kwalifikacje informatyczne, wdrażanie przebiega szybciej i sprawniej. Na rynku istnieje całe mnóstwo dyplomów czy certyfikatów, które wydają się profesjonalne, ale po wnikliwym badaniu okazuje się, że są np. wydawane za sam udział w szkoleniu, czy wręcz w zamian za opłacenie faktury za szkolenie (nikt nawet nie mówi o walidacji takich umiejętności!). Bywa też, że co prawda certyfikat wydawany jest po zdaniu egzaminu, ale egzamin zdaje się przez internet, w zaciszu domowym. Bywają wreszcie certyfikaty udające poświadczenie posiadania kwalifikacji – „certyfikat” dostaje każdy, kto rozpocznie test (poziom umiejętności jest tam wypisany małym druczkiem, ale kto wie, co znaczy np. 45%? dużo to czy mało?). Wreszcie niektóre z nich są „międzynarodowe” albo „europejskie”, wydawane także po angielsku, mimo że nikt o nich poza granicami Polski nigdy nie słyszał. Nic dziwnego, że służby HR odnoszą się z dużą rezerwą do wszelakich certyfikatów, zwłaszcza że nie mają jak sprawdzić wartości takiego dokumentu.

Z pomocą przychodzi Polska Rama Kwalifikacji (PRK), która – jako część sporego projektu współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego – właśnie powstaje. Projekt realizuje Instytut Badań Edukacyjnych (IBE).

Kwalifikacje zintegrowane

PRK jest opisem hierarchii poziomów wpisywanych do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji (ZRK) i definiuje osiem poziomów, do których przypisywane są kwalifikacje zdobywane zarówno w ramach edukacji ogólnej (poziomy 1–5), wyższej (poziomy 5–8), jak i zawodowej (poziomy 1–8). Od 2016 r. powinien funkcjonować w naszym kraju Zintegrowany System Kwalifikacji (rozpoczęły się już prace nad ustawą), a w jego ramach wspomniany już Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji, do którego – po sprawdzeniu lub/i opracowaniu przez ekspertów – wpisywane będą zgłoszone i zatwierdzone do wpisania do Rejestru kwalifikacje, spełniające rygorystyczne wymogi jakościowe i odpowiadające potrzebom rynku pracy. Co więcej, istnieje także Europejska Rama Kwalifikacji, która pozwoli porównywać nasze kwalifikacje z kwalifikacjami w innych krajach europejskich. W ramach projektu przygotowane zostały przez IBE m.in. rozwiązania systemowe dotyczące jakości kwalifikacji. Jako przykład dobrych praktyk posłużył tu ECDL – Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych, wydawany przez Polskie Towarzystwo Informatyczne w imieniu Fundacji ECDL (Irlandia).

Dobre praktyki z Irlandii

Jest to rodzina certyfikatów przeznaczonych właśnie dla nie informatyków, poświadczająca posiadanie kwalifikacji informatycznych, niezbędnych do pracy w biurze, urzędzie, banku, ubezpieczalni czy szkole. Egzaminy są niezależne od producentów oprogramowania, którego dotyczą: może to być zarówno MS Office, jak i Open Office. Podstawowym certyfikatem jest ECDL BASE, który uzyskuje się po zdaniu czterech egzaminów poziomu podstawowego: B1 (Podstawy pracy z komputerem), B2 (Podstawy pracy w sieci), B3 (Przetwarzanie tekstów) i B4 (Arkusze kalkulacyjne). Kolejnym certyfikatem jest ECDL STANDARD (następca ECDL CORE), który uzyskuje się po zdaniu egzaminów przewidzianych dla ECDL BASE oraz dowolnych trzech egzaminów poziomu standardowego: S1 (Użytkowanie baz danych), S2 (Grafika menedżerska i prezentacyjna), S3 (IT Security), S4 (Przetwarzanie obrazów), S5 (Zarządzanie projektami), S6 (Web Editing), S7 (Współpraca online), S8 (CAD 2D).

Certyfikatem dla zaawansowanych użytkowników jest ECDL EXPERT, który otrzymuje się po zdaniu czterech egzaminów poziomu zaawansowanego: A1 (Zaawansowane przetwarzanie tekstów), A2 (Zaawansowane arkusze kalkulacyjne), A3 (Zaawansowane użytkowanie baz danych), A4 (Zaawansowana grafika menedżerska i prezentacyjna). ECDL oferuje także certyfikaty profilowe, które mogą być dowolnie kształtowane, zgodnie z potrzebami pracodawców – np. ECDL ASYSTENTKA+, który uzyskuje się po zdaniu testów: B1 (Podstawy pracy z komputerem), B2 (Podstawy pracy w sieci), B4 (Arkusze kalkulacyjne), S1 (Użytkowanie baz danych), S2 (Grafika menedżerska i prezentacyjna), A1 (Zaawansowane przetwarzanie tekstów). Są też dwa certyfikaty kierunkowe, przygotowane przy współpracy polskich specjalistów: e-Nauczyciel i e-Urzędnik.

W ramach prac wspomnianego projektu w IBE zostały opisane i przypisane do poziomów PRK (od 2 do 5) wszystkie opisane wyżej kwalifikacje cząstkowe i zbiorcze ECDL – jako kwalifikacje użytkowników technologii informatycznych. Jako kwalifikacje profesjonalistów IT opisano i przypisano do poziomów PRK kwalifikacje nadawane przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne zgodnie z rozporządzeniem MEN z 7 lutego 2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach: cząstkowe (E1–E27), np. montaż i eksploatacja sieci rozległych i złożone, np. monter elektronik, technik informatyk czy technik teleinformatyk, którym nadano poziomy od 3 do 5 (wg najwyższego poziomu wchodzących w skład kwalifikacji cząstkowych). Certyfikacja ECDL jako dobra praktyka zapewniania jakości była prezentowana na wielu konferencjach regionalnych IBE, propagujących Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie.

Kogo dotyczy pojęcie kwalifikacji?

Prześledźmy to na przykładzie ECDL-a. Fundację ECDL powołała Europejska Rada Stowarzyszeń Zawodowych Informatyków (CEPIS), do której należy też PTI. Certyfikaty ECDL są wydawane i honorowane w 150 krajach, posiada je ok. 11 mln osób, egzaminy można zdawać w 41 językach, certyfikacja rozpoczęta w jednym kraju może być kontynuowana w innym. Ocenia się, że w Unii Europejskiej ok. 300 mln osób jest marginalizowanych przez e-gospodarkę, w 2015 r. umiejętności informatyczne będą wymagane od 90% zatrudnionych w UE, w Polsce mamy ok. 12 mln. zatrudnionych i tylko nieco ponad 120 tys. osób posiadających certyfikat ECDL. W ostatnim czasie w naszym kraju realizowanych jest 15–16 tys. testów miesięcznie.