Ryzyko żywioł do opanowania
- Jacek Kuciński,
- 01.06.2004
Niewiele polskich przedsiębiorstw w dotychczasowej praktyce finansowej koncentrowało się na strategiach zarządzania ryzykiem. Temat stał się znacznie im bliższy po nowelizacji ''Ustawy o rachunkowości'', która doprowadziła do zasadniczej zgodności polskie i międzynarodowe standardy rachunkowości.
Niewiele polskich przedsiębiorstw w dotychczasowej praktyce finansowej koncentrowało się na strategiach zarządzania ryzykiem. Temat stał się znacznie im bliższy po nowelizacji ''Ustawy o rachunkowości'', która doprowadziła do zasadniczej zgodności polskie i międzynarodowe standardy rachunkowości.
rzedsiębiorstwa ze względu na prowadzoną działalność gospodarczą są narażone na różnego rodzaju ryzyko (tj. ryzyko walutowe, stopy procentowej, zmienności cen surowców) i aby niwelować jego niekorzystny wpływ, stosują różne formy ekonomicznego zarządzania ryzykiem, np. przy użyciu instrumentów pochodnych.
Kadra zarządzająca pragnąc, aby ekonomiczne skutki stosowanej polityki zarządzania ryzykiem znalazły również porównywalne odzwierciedlenie w sprawozdaniach finansowych, może stosować tzw. rachunkowość zabezpieczeń.
Rachunkowość zabezpieczeń oznacza wyznaczenie jednego bądź kilku instrumentów zabezpieczających, tak aby zmiana ich wartości rekompensowała w całości lub w części zmianę wartości godziwej zabezpieczanej pozycji albo przyszłych przepływów środków pieniężnych z niej wynikających. Stosowanie rachunkowości zabezpieczeń stanowi wyjątek od zasad rachunkowości stosowanych standardowo, nie jest bezwarunkowym prawem jednostki, lecz przywilejem, który można stosować w ściśle określonych sytuacjach i po spełnieniu odpowiednich wymogów. Zaletą jej stosowania jest m.in.:
- możliwość "zarządzania" rachunkiem zysków i strat,
- mniejsza wrażliwość na zmienność wyników finansowych w czasie,
- możliwość odzwierciedlenia strategii zarządzania ryzykiem w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa,
- polepszenie wizerunku firmy w oczach inwestorów, agencji ratingowych.
W tej sytuacji pomocne są najlepsze światowe praktyki dotyczące projektowania procesów zarządzania ryzykiem. Powinny one pozwolić na identyfikację krytycznych czynników ryzyka stojących przed firmą, wypracowaniu metod redukcji tych czynników we wszystkich obszarach działalności, począwszy od strategii, a skończywszy na bieżącej działalności operacyjnej.
Przygotowanie spółki do realizacji programu ograniczania ryzyka rynkowego powinno doprowadzić do zrealizowania następujących celów:
- skonstruowania i optymalizacji procesu zarządzania ryzykiem;
- stworzenia jednolitych procedur pomiaru i zarządzania ryzykiem;
- zintegrowania różnych danych dotyczących ryzyka w jeden spójny system;
- wdrożenia nowoczesnych metod do modelowania ryzyka oraz procedur zarządzania, spójnych ze strategią rynkową firmy;
- budowy systemów pomiaru i zarządzania ryzykiem zgodnego z wymaganiami legislatora;
- opracowania zestawu technik do analizy ryzyka oraz narzędzi do modelowania statystycznego oraz tworzenia scenariuszy, które mogą odzwierciedlać przyszły i obecny stan i pokazywać wartości aktywów w portfelu, biorąc pod uwagę np. ceny, stopy procentowe, profile klientów i inne czynniki ryzyka;
- kwantyfikację ryzyka w odniesieniu do wyniku finansowego firmy jako całości;
- integrację pomiaru ryzyka z oceną dochodowości;
- budowę systemu limitowania ryzyka;
- dostępu na czas do danych rynkowych z interesujących nas rynków finansowych;
- szybkiego generowania raportów zgodnych z procedurami opisanymi w stosownych aktach prawnych oraz dodatkowych, wynikających z potrzeb zarządczych.
Jeżeli się zdecydujemy…
Decyzja o tym, że rozpoczynamy stosowanie specjalnych zasad rachunkowości zabezpieczeń, świadczyć będzie niewątpliwie na korzyść kadry zarządzającej daną organizacją. Firma staje się bezpieczniejsza dla inwestorów, choć bezpieczeństwo to kosztuje. Wprowadzenie zasad rachunkowości w przedsiębiorstwie może więc zostać wykorzystane w celach marketingowych, do zainteresowania spółką potencjalnych inwestorów i poprawienia swoich notować na rynku.
Aby jednak być skutecznym w swoich działaniach, możemy i powinniśmy dokonać zaprojektowania funkcjonalnego wdrażanego systemu rachunkowości zabezpieczeń.
Architektura funkcjonalna systemu rachunkowości zabezpieczeń powinna być dostosowana do potrzeb trzech grup odbiorców:
- służb księgowych,
- analityków finansowych,
- kierownictwa spółki.
Przykładową architekturę kompletnego systemu rachunkowości zabezpieczeń przedstawia powyższy rysunek.
Analitycy finansowi odpowiadają za realizację polityki zabezpieczeń, a w szczególności: dobór instrumentów zabezpieczeniowych, nadzór nad bieżącym poziomem zabezpieczenia, dobór właściwych parametrów wyceny, analizę scenariuszy rynkowych, oraz wspierają służby księgowe w identyfikacji zdarzeń gospodarczych eksponowanych na ryzyko, w tym instrumentów wbudowanych. Dlatego omawiany system powinien udostępniać im pełną informację o instrumentach zabezpieczanych i zabezpieczających wprowadzonych do repozytorium, relacjach zabezpieczeniowych, historycznych i bieżących danych rynkowych, wykorzystywanych w przeszłości parametrach wyceny, stosowanych scenariuszach i stres testach. Na ich podstawie analitycy powinni mieć możliwość dowolnego dopasowywania nowych instrumentów zabezpieczanych i zabezpieczających, budowania nowych scenariuszy, tworzenia nowych stres testów, przeprowadzania wyceny i generowania raportów. Ich działalność nie powinna ograniczać się jedynie do wycen zgodnych z wymogami legislacyjnymi. Powinni aktywnie rozszerzać zakres zastosowań dla instrumentów pochodnych, budować nowe strategie zabezpieczeniowe, wyceniać przy tym nie pojedyncze instrumenty, ale dowolnie zdefiniowane grupy instrumentów, a nawet całe portfele zaangażowań spółki. Tak szeroki zakres działania analityków finansowych jest bardzo potrzebny spółce, której celem jest budowanie efektywnych strategii zabezpieczeń na trudne do przewidzenia, lecz coraz częściej występujące tąpnięcia rynków finansowych.
Dla kierownictwa spółki system powinien przygotowywać zestawy predefiniowanych raportów obrazujących stopień zabezpieczenia spółki na zmienność warunków rynkowych, ze wskazaniem poziomu zabezpieczenia poszczególnych obszarów biznesowych. Dostęp do wspomnianych raportów powinien być realizowany tak jak dla księgowych - z uwzględnieniem wszelkich mechanizmów bezpieczeństwa danych.
W systemie powinny być wbudowane algorytmy wyceny powszechnie stosowanych instrumentów finansowych rynków pieniężnego (stóp procentowych, kursów wymiany walut) i papierów wartościowych (akcji, obligacji) wraz z wycenami odpowiadających im instrumentów zabezpieczających. Zakres wbudowanych wycen musi być dopasowany do obecnych i prawdopodobnych do zastosowania w przyszłości mechanizmów wyceny.
Nieco odrębną kwestią jest problem zabezpieczania transakcji na rynku towarowym, zwłaszcza transakcji z instrumentami wbudowanymi. Dlatego system powinien mieć możliwość uzupełnienia pakietu wycen na potrzeby konkretnych spółek o wyceny instrumentów zabezpieczanych i zabezpieczeniowych występujące na rynkach towarowych (ropa, gaz, energia, metale, produkty rolno-spożywcze itp.). System powinien posiadać również możliwość zaimplementowania procedur wyceny instrumentów eksponowanych na ryzyko, dla których brak jest wycen rynkowych lub dla których rynek charakteryzuje się zbyt małą płynnością.
Jeżeli spółka jest częstym graczem na rynkach finansowych, w systemie powinny być również wbudowane mechanizmy bezpośredniego dostępu do powszechnie stosowanych w przedsiębiorstwach systemów informacji rynkowej (REUTERS, BLOOMBERG) oraz systemów wspomagających zawieranie transakcji.
Często się zdarza, że spółka prowadziła i zamierza nadal prowadzić rejestry danych lub informacji, które będą wykorzystywane przy wycenie instrumentów finansowych. W takich sytuacjach system powinien pobierać także dane z tych rejestrów bez konieczności ponownego ich wprowadzania do projektowanego repozytorium systemowego.
Dla każdego biznesu
Wszystkie wymienione cechy i funkcjonalności systemu rachunkowości zabezpieczeń zapewnią, że w spółce powstanie kompleksowe zintegrowane rozwiązanie pomagające ograniczyć ryzyko działalności gospodarczej. Może ono znaleźć zastosowanie w każdym przedsiębiorstwie, bez względu na specyfikę prowadzonego biznesu.
Wdrożenie nowoczesnych procedur rachunkowości zabezpieczeń popartych stabilnym i kompletnym rozwiązaniem informatycznym będzie w każdym wypadku inwestycją w zabezpieczenie działalności operacyjnej przedsiębiorstwa. Rentowność tej inwestycji nie będzie co prawda od razu widoczna, ale przecież stabilni inwestorzy patrzą na przedsiębiorstwo w horyzoncie wieloletnim. Z ogólnoświatowych praktyk można zaobserwować, że stosowanie systemu rachunkowości zabezpieczeń docenią, oprócz firm ratingowych, audytorów, udziałowców, kontrahentów, przede wszystkim potencjalni inwestorzy. Pierwsze takie symptomy można już zaobserwować na polskim rynku kapitałowym, gdzie szerokim echem odbijają się stosowane procedury zarządzania ryzykiem realizowane przez wiodące polskie firmy.
Jacek Kuciński jest pracownikiem SAS Institute sp. z o.o.