Czego uczy szkoła?

Szkoła przyzwyczaja nas do traktowania uczenia się jako dodawania do posiadanej wiedzy nowych elementów i dążenia do pewnej granicy, której osiągniecie daje nam poczucie kompetencji. Tymczasem prawdziwy rozwój w kierunku mądrości wymaga łączenia procesu akumulacji wiedzy z nowymi pytaniami, wątpliwościami z odkrywaniem luk i niepewności. Bez tego, zamiast poczucia ograniczoności wiedzy i świadomości dystansu miedzy tym, co znane, a tym, co ciągle niewiadome, łatwo wytwarza się fałszywe poczucie kompetencji i brak zainteresowania dla pogłębienia wiedzy. W efekcie mądrość z czasem zanika. Niezwykle ważny dla utrzymania lub utraty krytycznej postawy wobec wiedzy, decydującej o mądrości, jest klimat społeczny. Zanim pracownik zostanie zatrudniony w organizacji po raz pierwszy, będzie miał za sobą co najmniej kilkanaście lat doświadczeń związanych z edukacją w szkole i na uniwersytecie. Doświadczenia zebrane w ławce szkolnej mają niebagatelny wpływ na sposoby oceny dokonań pracowników. Rogers (1982) zauważył, że:

1. Wszelkie sukcesy są przypisywane zasługom jednostek, a porażki są winą systemu ("na klasówce były pytania z innego zagadnienia").
2. Niezwykłe wyniki są przypisywane szczęściu ("Miałem pecha/szczęście, dostałem nie ten, co trzeba zestaw pytań").
3. Nauczyciele (a później kierownicy) wzmacniają kulturę "szczęścia/pecha" w pracy. Jeśli dobry uczeń obleje test, nie komentują tego. Jeśli zły uczeń uzyska dobry wynik, uważają, że był to łut szczęścia.

Wysiłek ucznia jest godny pochwały, lecz brak zdolności nie: uczniowie wolą raczej mówić: "nie nauczyłem się" niż: "nie rozumiem zagadnienia". W skrajnych przypadkach dobry uczeń woli zrezygnować z rozwiązania zadania niż je źle wykonać. Mądrym jest człowiek, który widzi ograniczenia swojego poznania i... nie całkiem podziela swoje zdanie. Brak samokrytycyzmu przynosi zastój w rozwoju i głupienie, a nie mądrzenie z wiekiem.

Kultura poznawcza

Poszukiwania mądrości mają wiele wspólnego z powiększaniem i wykorzystaniem ogólnej kultury poznawczej. Pracodawcę, niestety, rzadko kiedy interesują tak subtelne zagadnienia, jak style uczenia się pracownika, sposoby pozyskiwania wiedzy, czyli szeroko rozumiana kultura poznawcza. W tabeli 1 przedstawiono atrybuty wysokiej i niskiej kultury poznawczej. Ten test można z powodzeniem wykorzystać w czasie procesu rekrutacji i okresowej oceny pracowników.

Dzięki wykorzystaniu karty nie musimy korzystać z epitetów "mądry" i "głupi", lecz możemy opisywać FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE człowieka. Lewa kolumna umożliwia zrozumienie mechanizmów głupoty.

Zobacz również:

• GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach
• Szef Intela określa zagrożenie ze strony Arm jako "nieistotne"
• International Data Group powołuje Genevieve Juillard na stanowisko CEO

Wykorzystując powyższe narzędzie, należy stosować się do następujących wskazówek:

• Weź pod uwagę najmądrzejszą osobę, jaką znasz osobiście (np. dziadek) lub pośrednio (np. Churchill).
• Oceń ją: 7 to skrajnie dodatnia ocena, a 1 skrajnie ujemna. Opuść te punkty, na które nie potrafisz odpowiedzieć.
• Nie zapomnij: badania psychologiczne wskazują na tendencję jednostek do przeceniania siebie, do plasowania własnych zachowań powyżej średniej.

Emocje jako obrona przed dyktatem emocji

Gwałtowne emocje, gniew i namiętne pożądanie stanowią wyzwanie dla mądrości. Ludzie, którzy nie umieją dobrze rozróżniać i nazywać swoich emocji, mają trudności zarówno z samopoznaniem i samokontrolą, jak i ze współżyciem z innymi. Pitagoras radził: "Nic nie mów i nie czyń w gniewie". Inny mędrzec doradzał: "Jeśli dowódca jest zawzięty i skłonny do gniewu, obrażaj go i doprowadź do wściekłości, aż zirytowany i zmieszany ruszy na ciebie bez planu i lekkomyślnie". Dobra znajomość siebie zawsze była uznawana za jeden z warunków i przejawów mądrości. Ale na przeszkodzie trafnej samowiedzy stoi to, że w istocie ludzie szukają i żywotnie potrzebują jedynie przyjemnej wiedzy o sobie. Mało kto, jak prawdziwy mędrzec, szuka samowiedzy trafnej i wszechstronnej, choćby była niemiła...

Mądrość a inteligencja

Mądrość wyraża się w antycypacji problemów do rozwiązania, w samodzielnym rozstrzyganiu tego, czego inni jeszcze nie przeczuwają. Inteligentny menedżer i pracownik wyróżnia się sprawnym rozwiązywaniem problemów, które przed nim postawiono. Natomiast mądrość wiąże się z samodzielnym stawianiem problemów i podejmowaniem wyzwań. Człowiek inteligentny wyróżnia się zdolnością do przypominania sobie, analizowania i wykorzystywania wiedzy. Człowiek mądry - choć potrafi to samo - cechuje się tym, że rozumie znaczenie tego, co wie, dla przedsięwzięć życiowych; wie, jakie są ograniczenia wiedzy, którą dysponuje. Jednym słowem: wyróżnia się metawiedzą, czyli wiedzą o posiadanej wiedzy. Mądrość jest to stawianie oporu wobec automatyzacji procesu myślenia, a także rozumienie przejawów i skutków tej automatyzacji u innych. Mądrość od inteligencji odróżnia też stosunek do wieloznaczności. Inteligentny (a niekoniecznie mądry) menedżer będzie koncentrował się na niwelowaniu obszarów niepewności. Według niektórych naukowców inteligencja to po prostu warunek konieczny, choć niewystarczający uzyskania statusu eksperta. "Eksperci", w odróżnieniu od "mędrców" nie cechują się specjalnymi zdolnościami rozumowania dedukcyjnego lub indukcyjnego, ale rozwijają pragmatyczne schematy wnioskowania ograniczone do typu problemu (case-based reasoning). Specjalizacją inteligencji jest traktowanie problemów niejasnych i wieloznacznych jako przeszkody w poszukiwaniu rozwiązań. Mądrość idzie w parze z tolerowaniem wieloznaczności jako nieuniknionej cechy naszych stosunków ze światem.

Paradoks współczesności

Paradoksem współczesności jest to, że zarówno brak mądrości, jak i zabieganie o nią grożą ośmieszeniem. Mądrość to wyjątkowa zdolność pojmowania codziennych doświadczeń, dostrzegania istoty spraw i rozumienia ich kontekstu. Ludzi często nie różni potencjał intelektualny, lecz sposób jego wykorzystania. Przy takim założeniu, na głowie staje cała koncepcja wartościowania wiedzy w organizacjach (tabela2).

Według Petera Druckera, mądrego menedżera cechuje:

1. Zdawanie sobie sprawy ze sposobu wydatkowania czasu i systematyczna praca nad wygospodarowaniem odpowiedniej ilości czasu wyłącznie do własnej dyspozycji.
2. Koncentracja na wniesieniu istotnego wkładu na rzecz klientów danej firmy czy organizacji. Zaabsorbowanie pytaniem o rezultaty, których się oczekuje, a nie samą pracą.
3. Koncentracja na niewielu podstawowych dziedzinach, w których pierwszorzędna praca da znakomite rezultaty. Ustalenie i konsekwentne przestrzeganie hierarchii ważności spraw.
4. Wykorzystanie mocnych stron sytuacji, swojej osobowości.
5. Podejmowanie efektywnych decyzji, czemu sprzyja stosowanie systemu kroków przygotowawczych.

Poszukiwanie mądrości jest znacznie bardziej szlachetnym wyzwaniem niż poszukiwanie wiedzy.

Źródła:

1. Z. Pietrasiński, Mądrość, czyli świetne wyposażenie umysłu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.

2. Biblia, Pierwsza księga królewska 3, 16-28.

3. B. Jałowiecki, Reguły działania w społeczeństwie i w nauce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002.