Przyjęcie IFRS (Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej) - w ustawie o rachunkowości zwanych MSR - ma sens, ale nie jako zwykła korekta sprawozdania, lecz jako narzędzie poprawy zarządzania, wymuszające orientacje na wartość, skuteczność, wydajność.

W dniu 30.07.2004 Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o rachunkowości otwierającą formalnie drogę do stosowania Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej w polskim porządku prawnym bez kreowania nadmiernych komplikacji operacyjnych wynikających z fundamentalnych niespójności jednoczesnego stosowania MSSF i polskiej ustawy.

Szybkość głosowania w sejmie pozwala oczekiwać równie szybkiej decyzji senatu i prezydenta. Mimo przyspieszenia w ostatnich tygodniach, wcześniejsza opieszałość spowodowała opóźnienia legislacyjne, stawiające objęte regulacjami podmioty gospodarcze w nader trudnym położeniu.

Wymogiem prawa UE jest sporządzanie sprawozdań skonsolidowanych spółek, których papiery są dopuszczone do publicznego obrotu na giełdach UE zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości (obecnie Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej). Istnieje specjalny proces opiniowania i inkorporacji standardów, zmian i interpretacji do prawa unijnego. Skoncentruję się na najnowszych aspektach, które wpływają na polską gospodarkę w sposób szerszy, niż mogłoby się wydawać.

Do polskiej ustawy o rachunkowości w art. 55 włącza się wprost:

6a. Skonsolidowane sprawozdania finansowe emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu oraz banków sporządza się zgodnie z MSR.

Jednocześnie stwarza się możliwość stosowania przez podmioty gospodarcze jednego korpusu zasad w jednostkowych sprawozdaniach finansowych poprzez uzupełnienie art. 45:

1a. Sprawozdania finansowe emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu lub do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i emitentów papierów wartościowych ubiegających się o ich dopuszczenie do publicznego obrotu lub do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą być sporządzane zgodnie z MSR.

1b. Sprawozdania finansowe jednostek wchodzących w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR, mogą być sporządzane zgodnie z MSR.

1c. Decyzję w sprawie sporządzania sprawozdań finansowych zgodnie z MSR, przez jednostki, o których mowa w ust. 1a oraz 1b, podejmuje organ zatwierdzający.

W świetle tych punktów jasne staje się, że liczba firm, które będą mogły stosować MSR, jest znacząca. Rodzi się pytanie, czy będą mogły, czy raczej będą miały obowiązek. Reguluje to poniższa zmiana art. 63b:

"Jeżeli nie jest możliwe z ważnych przyczyn stosowanie jednakowych metod wyceny i sporządzania sprawozdań finansowych lub jeżeli jednostka dominująca sporządza sprawozdania finansowe zgodnie z MSR, a jednostki, których dane objęte są skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym, nie sporządzają sprawozdań finansowych oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych zgodnie z MSR, to należy dokonać odpowiednich przekształceń sprawozdań finansowych tych jednostek, których dane finansowe są istotne dla realizacji obowiązku określonego w art. 4 ust. 1.".

A zatem, jeżeli podmiot nie zastosuje jednolitych zasad, będzie zobligowany do przekształceń, które w swej istocie mogą nie być trywialne. Co więcej, aby móc wykonać przekształcenia, konieczne wydaje się dostosowanie ewidencji. Może wiec prostsze operacyjnie będzie przyjęcie korporacyjne MSR dla sprawozdań jednostkowych wszystkich spółek grupy?

Aspekty ważne i pilne

Im dalej poznajemy zagadnienie, tym więcej ujawnia się złożoności, które, jak widać powyżej, stają się zarówno istotne, jak i pilne dla dużej grupy firm. Polski przepis odsyła do prawa, które nie istnieje w języku polskim w dniu dzisiejszym. Istnieje proces przyjmowania (endorsement) MSR przez Unię Europejską, który sam w sobie jest złożony, czasochłonny, uwzględnia wiele opinii i czasami nie generuje ostatecznych rozwiązań w terminach pozwalających biznesowi na dostosowanie się. W artykule nie będzie więc omawiany proces wdrożenia, lecz zmiany samych standardów od 31.03.2004.

Przede wszystkim wydano 5 nowych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (IFRS). Są nimi:

• IFRS 1 - Wprowadzenie po raz pierwszy Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej
• IFRS 2 - Zapłata na bazie akcji (udziałów)
• IFRS 3 - Grupy kapitałowe (Business Combinations)
• IFRS 4 - Kontrakty ubezpieczeniowe
• IFRS 5 - Aktywa trwałe przeznaczone na sprzedaż i zaprzestanie działalności

W kolejnych standardach MSR (IAS) 1, 2, 8, 10, 16, 17, 21, 24, 27, 28, 31, 32, 33, 39, 40 wprowadzono odpowiednie poprawki. Jednocześnie zrewidowano standardy 36 i 38. Zostały usunięte następujące standardy MSR: 15, 22, 35 i interpretacje SIC: 1, 2, 3, 5, 6, 8, 9, 11, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 28, 30, 33. Oczywiście istnieją wzajemne interakcje treści i czasu zastosowania (zarówno od, jak i do).

Istniejące polskie tłumaczenie MSR2001 z przyczyn oczywistych w wyżej wymienionych obszarach nie istnieje lub jest nieaktualne.

Liczne przedsiębiorstwa stoją zatem w obliczu radykalnej i gwałtownej zmiany zasad rachunkowości, która zaistnieje ze względu na przepisy prawa i będzie miała poważne konsekwencje dla oceny firm poprzez prezentowane sprawozdania finansowe. Samo zastosowanie standardów po raz pierwszy wpłynie na zasady wyceny środków trwałych na datę przejścia, czy też konieczność wykonania samego przejścia, niezbędnych przekształceń i sprawozdań. Potrzebne będzie przeprowadzenie wielu analiz i symulacji przed wykonaniem działań transformacyjnych. Kolejne złożone zjawiska mogą wystąpić w obszarze konsolidacji, gdzie zmienione zostały reguły w obszarze tworzenia grup. Możliwe są tylko konsolidacje metodą nabycia (akwizycje), nie ma natomiast możliwości konsolidacji metodą łączenia udziałów, a wartość firmy nie jest amortyzowana, lecz podlega trwałej utracie wartości. Standard o zapłacie udziałami wpływa znacząco na logikę operacji, w których zobowiązania regulowano w formie przekazania udziałów czy opcji.

Różnice, choćby w tych kilku zasygnalizowanych zasadach rachunkowości, wskazują, że rozbudowa prezentacji informacji, która jest immanentna dla MSR, dla wielu firm nie będzie tym największym wyzwaniem. Nie można jednak pominąć tego aspektu. Firmy, które dość powszechnie jeszcze stosują w obszarze rachunkowości bilansowej niektóre specyficzne zasady nastawione na realizację polityki podatkowej, zderzą się ze znacznie wyższymi wymaganiami standardów. Będą musiały zmienić swoje narzędzia ewidencji, sprawozdawczości i wspomagania zarządzania.

Jeszcze bardziej interesujący jest wpływ wprowadzenia MSR na strategię firm, które będą zobligowane do ich przyjęcia, choćby na kwestie wyceny środków trwałych czy wartości firmy. Można się spodziewać, że powinny mobilizować i umożliwiać większą efektywność biznesową, a zatem oddziaływać na szersze niż do tej pory otwarcie polskiej gospodarki na nowoczesne techniki organizacji i zarządzania oraz pomiaru wydajności i budowy systemów motywacyjnych.

A więc przyjęcie MSR ma sens, ale nie jako zwykła korekta sprawozdania, lecz jako narzędzie poprawy zarządzania, wymuszające orientacje na wartość, skuteczność, wydajność. MSR jako narzędzie pozyskiwania kapitału, którego tak potrzebuje nasza gospodarka. Wszystko w rękach zarządów. Państwo daje im narzędzie, które jest, być może, przez chwilę gorzkim i kosztownym lekarstwem, ale docelowo wielką szansą na rozwój i kapitał dla najlepszych. Szkoda tylko, że wiele przedsiębiorstw napotka w praktyce poważne bariery realizacyjne, wynikające z opóźnień legislacyjnych i słabego wsparcia samego procesu wdrażania MSR od strony instytucji państwowych.

Paweł Hajdan jest menedżerem w Deloitte CE.