Czynniki ryzyka

Obligacje jako papiery wartościowe reprezentujące określone wierzytelności determinują określony poziom ryzyka, odmienny dla każdego emitenta i uzależniony od czynników zewnętrznych.

Podstawowe rodzaje ryzyka związane z posiadaniem obligacji to:

• niewypłacalność lub bankructwo emitenta,
• wzrost rynkowej stopy procentowej, co skutkuje spadkiem ceny obligacji,
• brak możliwości reinwestowania przychodów odsetkowych według oczekiwanej stopy zwrotu,
• opóźnienia w realizacji wypłat odsetek lub wykupu, co może wynikać z pogarszającej się sytuacji finansowej emitenta lub jego niesolidności,
• inflacja powodująca obniżenie realnej stopy zwrotu z przychodów,
• brak płynności rynku (trudności w zbyciu obligacji po oczekiwanej cenie),
• zmiany kursów walut (dotyczy obligacji denominowanych w walutach obcych),
• przedterminowy wykup obligacji przez emitenta.

Aby zmniejszyć ryzyko inwestowania w obligacje, niezbędne jest stałe monitorowanie sytuacji finansowej emitenta. W praktyce jest to bardzo trudne, zwłaszcza jeśli obligacje nie są notowane na rynku regulowanym.

Oceny ratingowe

Miarą ryzyka kredytowego emitentów dłużnych papierów wartościowych jest rating. Ocenę ratingową danego podmiotu wydają agencje ratingowe, które przeprowadzają jakościową klasyfikację papierów dłużnych pod kątem wiarygodności finansowej ich emitentów oraz warunków rynkowych. Ocena ratingowa jest ważnym elementem przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, ponieważ analiza prowadzona przez agencje obejmuje szerszy zakres badań niż tradycyjna analiza finansowa. W rezultacie odsetki, czyli cena, jaką emitent obligacji płaci za pożyczane na rynku pieniądze, zależy od oceny ratingowej. Z tego też powodu oceny agencji ratingowych są istotne dla nabywców obligacji. Agencja na bieżąco monitoruje nadany przez siebie rating do momentu wykupu papierów dłużnych. W każdej chwili, jeżeli zaistnieją uzasadnione przesłanki, ocena ratingowa może być zweryfikowana i zmieniona. Do wiodących agencji ratingowych należą: Moody's, Standard&Poor's oraz Fitch.

Ocenom ratingowym podlegają także państwa. Niska ocena ratingowa kraju skutkuje utrudnieniami dla podmiotów gospodarczych w dostępie do środków finansowych za granicą. W efekcie koszty pozyskania kapitału poprzez emisje euroobligacji mogą okazać się wyższe niż przedsiębiorstw funkcjonujących w kraju o lepszym ratingu. Według Standard&Poor's, Polska posiada obecnie ocenę ratingową BBB+.

Zabezpieczenie obligatariuszy

Zgodnie z ustawą o obligacjach, za zobowiązania wynikające z obligacji emitent odpowiada całym majątkiem.

Jednak dla obligatariuszy oczekujących kolejnego okresu odsetkowego i wykupu to może nie wystarczyć. W ich interesie emitent winien zabezpieczyć, całkowicie lub częściowo, wierzytelności wynikające z zaciągniętego zobowiązania. Zabezpieczenie obligacji leży także w interesie emitenta, gdyż umożliwia ich sprzedaż przy niższym oprocentowaniu oraz zwiększa szansę powodzenia emisji.

Kolejną formą zabezpieczenia interesów obligatariuszy jest zawarcie umowy z bankiem reprezentantantem. Reprezentując interesy obligatariuszy, bank jest zobowiązany do: monitorowania sytuacji finansowej emitenta, udzielania odpowiedzi na pytania obligatariuszy dotyczących sytuacji emitenta, składania obligatariuszom co najmniej raz na pół roku informacji o sytuacji emitenta, niezwłocznego powiadamiania obligatariuszy o wszelkich zagrożeniach lub naruszeniach obowiązków spoczywających na emitencie. Kapitały własne takiego banku nie mogą być niższe niż równowartość 10 mln euro.

Emisja publiczna i niepubliczna

Emisja obligacji może być przeprowadzona w formie publicznej lub niepublicznej. Oferta publiczna i wprowadzenie obligacji do obrotu regulowanego wymaga zatwierdzenia w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego. Forma i zakres informacji tych dokumentów są jednolite we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Kwestie te są uregulowane w rozporządzeniu Komisji Europejskiej nr 809/2004 wdrażającym dyrektywę 2003/71/WE. Zatwierdzony przez polską KPWiG prospekt emisyjny daje emitentowi prawo oferowania obligacji w dowolnym kraju Unii (jednolity paszport europejski). Prospekt emisyjny składa się z trzech części: dokumentu rejestracyjnego, dokumentu ofertowego i dokumentu podsumowującego. Prospekt emisyjny lub memorandum informacyjne mogą być opublikowane poprzez:

• zamieszczenie w co najmniej jednym dzienniku ogólnopolskim;
• udostępnienie w formie wydrukowanej w siedzibie emitenta oferującego, na giełdzie i w punktach obsługi klienta podmiotów biorących udział w sprzedaży albo subskrypcję obligacji;
• zamieszczenie na witrynie internetowej emitenta.

Wtórny obrót obligacjami może odbywać się na Giełdzie Papierów Wartościowych, MTS-CeTO lub pomiędzy instytucjami finansowymi.

Oferta nabycia obligacji może być również skierowana do mniej niż 100 osób (oferta niepubliczna). Wówczas nie jest wymagane zatwierdzanie prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego przez KPWiG. Nie zwalnia to jednak emitenta z obowiązku publikacji oferty nabycia zawierającej informacje o emitencie, obligacjach i wynikach finansowych, co wynika z ustawy o obligacjach.

Zalety i wady obligacji

Pozyskanie kapitału poprzez kredyt bankowy okazuje się zwykle trudniejsze niż w drodze emisji obligacji. Banki stosują sztywne procedury kredytowania, wynikające z obowiązujących norm ostrożności.Z drugiej strony należy rozważyć inne czynniki, które mają wpływ na uzyskanie finansowania oraz jego koszty. Emisja obligacji wiąże się na przykład z wysokimi kosztami, związanymi z jej przygotowaniem. W tabeli 2 (str. 14) dokonano porównania najważniejszych czynników charakteryzujących dwie podstawowe formy pozyskania kapitału obcego - emisji obligacji i kredytu bankowego.