Odporność psychiczna w pracy może zdziałać cuda - pozwoli na zrobienie kariery, zapobiegnie wypaleniu zawodowemu, na co dzień ułatwi podejmowanie decyzji. Wbrew pozorom nie jest to reklama nowej metody samodoskonalenia, tylko wyniki międzynarodowych badań naukowych.

Dyrektor finansowy na co dzień kontaktuje się z zarządem, który nie zawsze rozumie i podziela jego punkt widzenia, coraz częściej także reprezentuje spółkę przed akcjonariuszami. Ma do czynienia z audytorami i z kontrolami skarbowymi. Spoczywa na nim odpowiedzialność za zgodność z przepisami i czystość ksiąg. Do tego dochodzi sprawne zarządzanie zespołem. Nie może narzekać na brak wyzwań, stresów i decyzji do podjęcia. Odporność psychiczna jest więc niezbędna w jego pracy. Najnowsze badania pokazują, że jest to także warunek osiągnięcia trwałego sukcesu w organizacji i awansu.

Wytrzymałość i elastyczność

Odporność psychiczna ma dwa źródła: wytrzymałość (ang. hardiness) i elastyczność (ang. resilience). Wytrzymałość to wg definicji z 1979 r. S. C. Kobasa umiejętność radzenia sobie w trudnych warunkach. Składowymi sukcesu są: umiejętność pokonywania wyzwań, poczucie wpływu i kontroli oraz zaangażowanie. Osoby, które mają dużą wytrzymałość, potrafią dokonywać "mentalnej transformacji" w trudnych sytuacjach, oswajać przeciwności losu.

Elastyczność wg badań J. Dyera i T. McGuinessa z 1996 r. to nic innego jak zdolność do szybkiego powrotu do równowagi po zmianach, niepowodzeniach i poważnych problemach. Tu istotne są umiejętność adekwatnej oceny wydarzeń, zdolność szybkiego znajdywania rozwiązań, elastyczność reagowania i wewnętrzna motywacja.

Dr Peter Clough z Hull University we współpracy z firmą konsultingową AQR jako pierwszy przeprowadził kompleksowe badania naukowe nad zjawiskiem odporności psychicznej i jej związków z efektywnością pracy. Stworzył także psychometryczne narzędzie pomiaru odporności psychicznej - MTQ48.

Definicja odporności psychicznej wg naukowców z Hull to zdolność człowieka do radzenia sobie z wyzwaniami, presją i trudnościami, która determinuje sposób reagowania na stres. Jej kluczowymi czynnikami są: podejście do wyzwań, poczucie wpływu, zaangażowanie i pewność siebie.

Mapa osobowości

Takie precyzyjne określenie czegoś, co na ogół rozumiemy jedynie intuicyjnie, stanowiło dobry punkt wyjściowy do badań zakrojonych na szeroką skalę. Badano menedżerów i pracowników najpierw z kilkudziesięciu brytyjskich firm, później z całego świata, także z Polski.

Zajęto się również zależnością między odpornością psychiczną a wiekiem i zajmowanym w firmie stanowiskiem. Okazało się, że odporność ma ogromny wpływ na pozycję w organizacji - menedżerowie wyższego szczebla mieli statystycznie znacznie wyższą odporność niż menedżerowie liniowi i szeregowi pracownicy. Lepiej radzili sobie z wyzwaniami, byli bardziej zaangażowani w pracę, jednocześnie mieli większe poczucie wpływu na rzeczywistość i byli bardziej pewni siebie.

Autorzy badania nie stwierdzili w jednoznaczny sposób, czy cechy osobowości to w tym wypadku przyczyny czy też skutki. Wysnuli jednak wniosek, że awansowanie w hierarchii organizacji jest determinowane przez indywidualny poziom odporności psychicznej.

Z wiekiem coraz łatwiej

Osoby piastujące najwyższe stanowiska w firmach wyróżniały się silnym poczuciem wpływu na własne życie i rzeczywistość oraz wiarą, że są w stanie podołać najtrudniejszym wyzwaniom.

Pracownicy szeregowi okazali się mniej odważni w kontaktach z innym osobami, rzadziej byli w stanie znaleźć skuteczną drogę do wytyczonego celu, opierali się głównie na procedurach i poleceniach przełożonych. Mieli też poczucie ograniczonego wpływu na własne życie. Osoby, które są w zarządzie firmy, zazwyczaj świadomie dbają o swój rozwój, wykraczają poza standardowe programy szkolenia menedżerów, potrafią wyciągać wnioski ze swoich działań, a także znają swoje możliwości i siły. Badanie pokazało również, że odporność psychiczna na ogół rośnie z wiekiem. Najłatwiej z przeciwnościami w pracy radzą sobie ludzie po 56. roku życia, są też bardziej zaangażowani i panują nad swoimi emocjami. Znacznie gorzej wypadły osoby między 25 a 40 rokiem życia. Najmniejsze poczucie wpływu na swoje życie mieli dwudziestolatkowie oraz grupa między 31. a 35. rokiem życia. Okazało się też, że wbrew obiegowej opinii, gotowość do podejmowania nowych wyzwań zupełnie nie zależy od wieku.

Rozemocjonowani Polacy

W 2007 r. firma 4business&people badała metodą MTQ48 polskich pracowników dużych i średnich firm. Ankiety wypełniali przedstawiciele kadry menedżerskiej różnych szczebli i szeregowi pracownicy firm, m.in. z branży finansowej, ubezpieczeniowej, IT, motoryzacyjnej i energetycznej. Wyniki nie różnią się znacznie od brytyjskich. Co ciekawe, podobne rezultaty uzyskano w badaniach przeprowadzonych w Danii, Holandii, RPA i Indiach, co oznacza, że odporność psychiczna pracowników nie jest związana z czynnikami kulturowymi. Polscy pracownicy mają na ogół duże poczucie wpływu na własne życie, ale najsłabiej radzą sobie z panowaniem nad emocjami. Gdy awansują, rośnie ich poczucie wpływu na otoczenie, ale kontrolowanie uczuć nadal jest ich słabym punktem. Im wyższe stanowisko, tym wyższa pewność siebie i zaangażowanie. Kierownicy uczestniczący w badaniu byli znacznie mniej pewni siebie niż ankietowani dyrektorzy, zwłaszcza w relacjach z innymi.

Wstęp tylko dla odpornych

Odporność psychiczną pracownika warto sprawdzić już w procesie rekrutacji, zwłaszcza w firmie, która działa w konkurencyjnym, zmiennym otoczeniu. W zawodach związanych z dużą odpowiedzialnością, wymagających dyspozycyjności, gdy efekt pracy jest odsunięty w czasie, silna psychika jest bardzo ważna. Pracownik, a tym bardziej menedżer, o niskiej odporności nie poradzi sobie z tego rodzaju wyzwaniami, bardzo szybko nastąpi u niego syndrom wypalenia zawodowego.