Według danych Factors Chain International w ciągu ostatnich dwudziestu lat wolumen globalnych obrotów faktoringowych wzrósł o 11% do poziomu 57,8 mld euro. Jednak najwyższe obroty faktoringowe są notowane w Europie i stanowią 62% obrotów światowych. W 2014 roku dynamika wzrostu wyniosła 8%.

Faktorzy należący do Polskiego Związku Faktorów odnotowali na koniec trzeciego kwartału 2015 roku obroty o łącznej wartości 96,2 mld zł. W porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku oznacza to wzrost o 17%.

Zobacz również:

• GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach

Z usług faktoringu skorzystało w okresie trzech kwartałów 2015 roku ponad 6,5 tys. klientów tj. o 6% wcześniej niż rok wcześniej, a liczba sfinansowanych faktur wzrosła wobec analogicznego okresu ubiegłego roku o 16% osiągając poziom 4,7 mln. Zbliżone udziały w obrotach mają faktoring niepełny i pełny a kształtują się one po około 38% każdy. W ostatnich kwartałach dynamicznie rozwija się faktoring eksportowy – wobec ubiegłego roku odnotowano wzrost o 30% a jego udział przekroczył już 20% obrotów ogółem. Warto odnotować, że tempo wzrostu w tym segmencie faktoringu jest znacznie wyższe niż eksportu.

Pięć najaktywniejszych podmiotów odpowiada za 62% obrotów instytucji faktoringowych zrzeszonych w PZF. Liderem polskiego rynku faktoringu jest ING Commercial Finance SA, który w okresie trzech kwartałów 2015 roku odnotował obroty 13,4 mld zł. Drugą pozycję zajął Raiffeisen Polbank SA (13,0 mld zł) a trzecią BZ WBK Faktor Sp. z o.o. (12,3 mld zł).

Korzyści płynące z faktoringu

Najważniejszą korzyścią dla przedsiębiorstwa płynącą z faktoringu jest możliwość otrzymania środków finansowych za dostarczony towar lub zrealizowane usługi bez konieczności oczekiwania do dnia płatności faktur. Następuje przyspieszenie obiegu kapitału obrotowego, dzięki czemu można efektywniej wykorzystać posiadany majątek obrotowy, kupując towary, zwiększając obroty. Daje to wzrost płynności finansowej, skraca się cykl obrotu należnościami a jednocześnie nie zwiększa się zadłużenia przedsiębiorstwa. Skrócenie cyklu konwersji gotówki zmniejsza ryzyko utraty płynności finansowej i stwarza możliwość efektywnego wykorzystania zasobów majątkowych. Pozwala to uniknąć zatorów płatniczych zagrażających poważnymi problemami finansowymi, a nawet bankructwem. Dzięki temu przedsiębiorstwo może kontynuować działalność operacyjną bez konieczności pozyskiwania dodatkowego kapitału. Wyeliminowanie strat z tytułu nieterminowo płaconych faktur jak również odsetek od kredytów bankowych ma wpływ na wynik finansowy. Przedsiębiorstwo korzystające z usługi faktoringu może dawać kontrahentom handlowym dłuższe terminy płatności, a przez to zwiększyć wolumen sprzedaży zwiększając atrakcyjność biznesową. Jeżeli płynność finansowa, w szczególności gotówkowa jest wysoka wówczas przedsiębiorstwo może płacić dostawcom gotówką i uzyskiwać wyższe rabaty. Może dzięki temu utrzymywać większe zapasy materiałów do produkcji, co wpływa na obniżkę kosztów zaopatrzenia, w szczególności transportu.

Przedsiębiorstwo korzystające z faktoringu koncentruje się na działalności podstawowej i nie musi nadmiernie angażować pracowników w zarządzanie należnościami a w szczególności prowadzić działań windykacyjnych. Dzięki faktoringowi przedsiębiorstwo może poszerzyć krąg odbiorców, ponieważ faktor przejmuje ryzyko związane z ich kondycją finansową. W konsekwencji uzyskuje nowe możliwości inwestowania we własny rozwój.

Faktoring to duża szansa również dla eksporterów. Tutaj oprócz szybkiego otrzymania zapłaty eksporter osiąga istotną korzyść, jaką jest zmniejszenie ekspozycji na ryzyko walutowe. Rozliczenie transakcji w kilka dni po wysłaniu towaru za granicę pozwala zapomnieć o problemach związanych z fluktuacją kursów walutowych.

"Do korzyści wynikających z zastosowania faktoringu, oprócz poprawy płynności, możemy także wymienić przejęcie ryzyka wypłacalności odbiorców (wiąże się z tym także wykonywana przez faktora ocena wiarygodności odbiorców potencjalnego klienta), i to zarówno w faktoringu krajowym jak i eksportowym; możliwość uzyskania dodatkowych rabatów od swoich dostawców i budowę swojego wizerunku jako solidnego płatnika. Faktor prowadzi konta rozliczeniowe odbiorców objętych umową faktoringu, monituje i egzekwuje płatności za obsługiwane faktury w imieniu swojego klienta. Niewątpliwie dzięki faktoringowi bez regresu można należności sprzedane faktorowi wyksięgować z bilansu poprawiając strukturę bilansu i wskaźniki efektywności finansowej" - mówi Tomasz Mazurkiewicz, prezes zarządu ING Commercial Finance Polska SA, który jest liderem polskiego rynku faktoringu.

Faktoring i prawo

Faktoring nie został zdefiniowany w polskich przepisach prawa i należy do umów nienazwanych. Umowy faktoringowe zawierane są w oparciu o zasadę swobody umów, o której mowa w art. 353 kodeksu cywilnego i bazują głównie na umowach cesji.

"Nazwa faktoring zrobiła na polskim rynku dość dużą karierę, ale niektóre umowy funkcjonujące na rynku, a zwane faktoringiem, są skoncentrowane na finansowaniu drugiej strony umowy i niewiele mają wspólnego z faktoringiem. W jednej z takich sytuacji został wydany wyrok NSA" - mówi Marcin Chomiuk, Partner PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o.

W oparciu o klasyfikacje statystyczne faktoring jest usługą finansową świadczoną przez faktora. Zgodnie z prawem podatkowym usługi finansowe są zwolnione z podatku VAT. Czy ma to zastosowanie do faktoringu?

"Dla celów VAT, podatku skupiającego się na opodatkowaniu ekonomicznej treści transakcji, istotne jest to, co usługodawca faktycznie świadczy. Czy jego świadczenie jest dość "pasywne" sprowadza się do udzielenia finansowania (a ewentualne przejęcie wierzytelności usługobiorcy ma charakter zabezpieczający), czy też usługodawca aktywnie wspomaga faktoranta w ściąganiu należności (przejmuje ryzyko wypłacalności, inkasuje je na rzecz zleceniodawcy, prowadzi rozliczenia z tym związane). Ta pierwsza to udzielenie pożyczki lub kredytu - a więc transakcja jest zwolniona z VAT. Natomiast druga transakcja to faktoring opodatkowany VAT" - wyjaśnia Marcin Chomiuk.

Ryzyko płynności

Istotnym ryzykiem działalności przedsiębiorstwa jest możliwość opóźnienia otrzymania a w najgorszym przypadku nieotrzymania należności za dostarczone towary bądź usługi. Skutkiem tego jest obniżenia płynności i problemy z regulowaniem bieżących zobowiązań. Opóźnienia płatności mogą powstawać nie tylko w małych przedsiębiorstwach lecz również w tych posiadających uprzywilejowaną pozycję na rynku. Pewna część niezapłaconych należności może doprowadzić do bankructwa nawet dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, które pociągnie za sobą kolejne. Dlatego też możliwość nieotrzymania należności w terminie, bądź w ogóle, należy do istotnych kategorii ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej.

"Każda działalność gospodarcza, niezależnie od skali, wymaga odpowiedniego zarządzania przepływem pieniędzy. Brak płatności zgodnie z terminem wymagalności wystawionej faktury może spowodować zaburzenia w regulowaniu własnych zobowiązań finansowych, czyli wywołać zatory płatnicze, które są wymieniane jako najczęstsza przyczyna prowadząca do upadłości przedsiębiorstw. W Polsce, każdego roku coraz więcej firm znajduje sposób na uniknięcie potencjalnych problemów związanych z opóźnieniami lub brakiem zapłaty za dostarczony towar i/lub zrealizowaną usługę. Wiele z nich decyduje się na usługi finansowania należności, czyli faktoring, jednocześnie na stałe wpisując tę usługę do swojej polityki zarządzania należnościami i płynnością finansową" - mówi Tomasz Mazurkiewicz.

Faktoring polega na nabywaniu przez wyspecjalizowaną instytucję finansową (faktora) wierzytelności przysługującej przedsiębiorstwu (faktorantowi) z tytułu dokonania sprzedaży towarów lub wykonania usług w zamian za określoną kwotę odpowiadającą wartości nominalnej wierzytelności pomniejszonej o dyskonto i wynagrodzenie faktora. Faktor wyręcza przedsiębiorstwo z czynności zmierzających do odzyskania należności od kontrahenta faktoranta (dłużnika). Przedsiębiorstwo zamienia swoje należności na gotówkę, którą może dysponować inwestując w zakupy towarów.

Faktoring to przydatne narzędzie dla firm, które prowadzą sprzedaż z odroczonym terminem płatności, posiadających niską płynność, borykających się z trudnościami przy zaciąganiu pożyczek lub otwierania nowych linii kredytowych. Szczególnie cenny tam, gdzie występuje długi cykl ściągania należności. Te często wykorzystują przewagę nad producentami, wywierając presję na ustalanie odległych terminów płatności. W sytuacji dużej konkurencji drobni producenci niejednokrotnie godzą się na niekorzystne dla nich warunki sprzedaży, w tym terminy płatności.

W procesie faktoringu uczestniczą następujące podmioty:

• faktor – podmiot nabywający wierzytelność od faktoranta

• faktorant - dostawca towarów lub usług, sprzedający wierzytelności

• nabywca towarów bądź usług, zobowiązany wobec faktoranta (dłużnik).

Pomiędzy faktorem i faktorantem jest zawarta umowa faktoringowa, zgodnie z którą faktorant przenosi na faktora bezsporne i niewymagalne wierzytelności handlowe. Podstawowymi formami wynagrodzenia dla faktora są: prowizja faktoringowa, oprocentowanie z tytułu udzielonego finansowania i ewentualnie prowizja od przejętego ryzyka.

Zabezpieczeniem wypłaconej faktorantowi kwoty są nabyte wierzytelności. W procesie przygotowawczym a także w trakcie trwania umowy weryfikowana jest sytuacja finansowa faktoranta.

Wyróżnia się trzy podstawowe funkcje faktoringu:

• Funkcja finansująca - oznacza zapłatę przez faktora za nabyte dokumenty finansowe oraz inkaso nabytego długu. W efekcie pieniądz zamrożony w wierzytelnościach zostaje przekształcony w gotówkę. Nie wzrasta zadłużenie przedsiębiorstwa, które może kontynuować działalność w niezmniejszonym zakresie.

• Funkcja gwarancyjna – oznacza przejęcie przez faktora ryzyka związanego z otrzymaniem należności od dłużnika (dotyczy faktoringu pełnego).

• Funkcja usługowa – polega na zarządzaniu przez faktora należnościami obejmujące inkasowanie wierzytelności, przeprowadzanie rozliczeń, monitorowania dłużników, badanie wiarygodności i sprawowanie kontroli finansowej partnerów.

W zależności od tego, kto ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika, wyróżnia się następujące formy faktoringu:

(i) faktoring pełny (bez regresu) – całkowite ryzyko niewypłacalności dłużnika przejmuje faktor, który egzekwuje należności w terminie ich wymagalności a następnie przekazuje je faktorantowi;

(ii) faktoring niepełny, z prawem regresu faktora wobec faktoranta - faktor nie przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika. Jeżeli dłużnik nie ureguluje należności, wierzytelność wraca do faktoranta, który jest zobowiązany do zwrotu otrzymanych kwot faktorowi.

(iii) faktoring mieszany, zawierający elementy faktoringu niepełnego i pełnego, wskutek czego następuje rozłożenie odpowiedzialności między faktora i faktoranta.

Profesjonalny faktoring świadczą jedynie specjalne firmy faktoringowe, które oprócz finansowania, dostarczają pakiet usług dodatkowych, jak zarządzanie, monitorowanie, windykacja.

Konwencja Ottawska

Podmioty świadczące usługi faktoringu działają na podstawie postanowień Konwencji Ottawskiej z 1988 r., która określa warunki, jakie winien spełniać faktor. Ma to zapewnić utrzymanie najwyższych standardów obsługi oraz bezpieczeństwa rozliczeń. Aby poprawnie realizować swoje zadania faktor winien dysponować odpowiednimi środkami finansowymi, profesjonalną kadrą i nowoczesnym zapleczem teleinformatycznym.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji Ottawskiej na podstawie umowy faktoringowej zawieranej pomiędzy faktorantem oraz faktorem:

a) faktorant przenosi na faktora wierzytelności wynikające z umowy dotyczącej sprzedaży towarów lub usług;

b) faktor wykonuje co najmniej dwie z następujących usług:

i) finansowanie faktoranta poprzez udzielanie mu zaliczek bądź pożyczek

ii) prowadzenie rozliczeń finansowych związanych z wierzytelnościami

iii) inkaso wierzytelności od dłużnika

iv) przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika;

c) dłużnik zostaje poinformowany o przeniesieniu własności wierzytelności.

Konwencja Ottawska, określa zarówno pojęcie, jak i zasady funkcjonowania faktoringu. Jej regulacje pomagają określić prawa i obowiązki stron umowy faktoringu. Polska nie jest stroną tej konwencji. Jednak jej regulacje są w praktyce wykorzystywane, jako wytyczne dla podmiotów faktoringowych, w tym zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów. Polski Związek Faktorów jest krajową federacją firm świadczących usługi faktoringu a jego działania koncentrują się na: promocji usług faktoringowych, prowadzeniu działalności edukacyjnej dla rzecz członków Związku i przedsiębiorców, współpracy ze środowiskami akademickimi, wspólnych działaniach na rzecz zmiany otoczenia prawnego. Aktualnie do Polskiego Związku Faktorów należy 24 członków, w tym 5 banków komercyjnych i 19 samodzielnych podmiotów wyspecjalizowanych w faktoringu.

Wiele firm mówi w swych ofertach o świadczeniu usług faktoringowych. Jednak nie zawsze jest to zgodne z prawdą, gdyż ich rola ogranicza się do finansowania należności lub do ich windykowania bez pozostałych elementów określonych w Konwencji Ottawskiej.

Podsumowanie

Na rozwijającym się dynamicznie rynku usług finansowych faktoring znalazł sobie poczesne miejsce. Sprzyja temu rozwijająca się gospodarka oraz wzrost wartości obrotów handlowych. Zwiększa się też poziom wiedzy wśród przedsiębiorców w zakresie alternatywnych form finansowania. Z punktu widzenia każdego przedsiębiorcy problem spływu należności jest kluczowym dla bezpieczeństwa finansowego, stąd zainteresowanie nowoczesnymi sposobami szybkiego odzyskiwania należności będzie wzrastać. Należy spodziewać się, że będzie zwiększać się liczba podmiotów spełniających wymogi Konwencji Ottawskiej. Przyczyni się to do poprawy standardów i bezpieczeństwa obsługi.