Pracownicy na swoim czyli pracownicze programy akcyjne

Pracownicze programy akcyjne (PPA), czyli programy oparte na idei współdecydowania pracowników, jako współwłaścicieli, o przedsiębiorstwie, stanowią interesującą propozycję. O doświadczeniach BZ WBK mówi Sylwia Gołębiowska, dyrektor departamentu wynagrodzeń banku.

Według założeń PPA, pracownicy, którzy w nim uczestniczą znacznie lepiej identyfikują się z firmą, są mniej skłonni do zmiany zatrudnienia a także bardziej zmotywowani i wydajniejsi. Łatwiej tym samym zarządzać bieżącą działalnością ze względu na zapewnienie stabilnego zatrudnienia. Firma zyskuje także oczywiście kapitał bez konieczności sięgania po źródła zewnętrzne.

Doświadczenia BZ WBK

Takie założenia potwierdziły się w BZ WBK S.A., gdzie działa „Długoterminowy Program Motywacyjny „Akcje za wyniki”. Polega on na powiązanie wynagrodzenia z długofalowymi skutkami działań i decyzji, służy budowaniu u pracowników poczucia odpowiedzialności za bank. "Program wspiera wzrost zaangażowania pracowników, buduje motywację oraz zmniejsza rotację wybranej grupy pracowników dzięki konkurencyjnemu poziomowi wynagrodzeń” - mówi Sylwia Gołębiowska, dyrektor departamentu wynagrodzeń w Banku Zachodnim WBK.

Zobacz również:

  • GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach

Firmy rodzinne o mniejszych rozmiarach mogą dodatkowo poprzez PPA rozwiązywać problem przekazania władzy w firmie. PPA pozwala bowiem utrzymać w organizacji są pracownicy z długim stażem, lojalnych i doświadczonych. PPA łagodzi także ewentualne konflikty na linii pracodawca – pracownik; pracownicy uczestniczący w PPA są znacznie mniej skłonni do forsowania żądań płacowych. Właściciel firmy zyskuje także możliwość stopniowego zbywania firmy zamiast natychmiastowego. PPA mogą być wreszcie interesującą możliwością pozyskania kapitału dla start-upów, które moga wynagradzać pracowników własnymi akcjami.

Z punktu widzenia pracownika, największą zaletą udziału w PPA jest dywidenda z posiadanych akcji, która może stanowić np. źródło dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego. Ważną i docenianą korzyścią jest możliwość współdecydowania o losach firmy. Pracownik zyskuje dostęp do znacznie większej wiedzy o firmie, może tym samym wpływać na poprawę sposobu jej działania.

Pracodawca musi uświadamiać

Wprowadzenie pracowniczego programu akcyjnego jest ambitnym zadaniem dla kierownictwa. Sylwia Gołębiowska wspomina doświadczenia BZ WBK SA: „Dużym wyzwaniem przy konstruowaniu programu było wyznaczenie realnego, zrozumiałego i aktualnego w długim terminie celu, biorąc pod uwagę zmienne otoczenie zewnętrzne oraz zmienną strategię banku. To czynnik sukcesu każdego programu motywacyjnego, a PPA nie stanowi wyjątku.”

Powołanie programu to także duże wyzwanie prawne. „Odpowiednia dokumentacja prawna musi uwzględniać przepisy Kodeksu spółek handlowych, ustawie o ofercie publicznej, ustawy o ochronie danych osobowych, jak również regulacje prawa podatkowego, głównie w zakresie podatku PIT i CIT” - mówi Sylwia Bachmat, menedżer w dziale prawno-podatkowym PwC.

Istotnym etapem jest także analiza kosztów implementacji programu. Planując wprowadzenie programu należy rozważyć także przeprowadzenie kampanii informacyjnej wśród pracowników. Dobrym standardem jest stworzenie formalnego dokumentu - Kodeksu Dobrych Praktyk, pomocnego przy wprowadzaniu „kultury akcjonariatu”.

Pracownicy na swoim czyli pracownicze programy akcyjne

Sylwia Gołębiowska, dyrektor departamentu wynagrodzeń w Banku Zachodnim WBK

PPA musi odbywać się oczywiście w oparciu o rzetelną ocenę sytuacji finansowej spółki, umożliwiająca właściwą wycenę akcji w programie.

Aby w pełni wykorzystać potencjał PPA warto zacząć od działania edukacyjnego, wyjaśnić pracownikom zalety i wady programu PPA. Potwierdza to Sylwia Gołębiowska, BZ WBK S.A.: „Główny nacisk, w naszej opinii, należy położyć na sprawną komunikację na każdym z etapów działania programu. Pamiętajmy, że równie istotne jest opracowanie instrukcji rozliczania się uczestnika programu pod kątem podatkowym, co może być procesem skomplikowanym i zniechęcającym uczestników. Dlatego warto wyjaśnić to zagadnienie już na samym początku.” Program wymaga także informowania akcjonariatu o sytuacji finansowej firmy na bieżąco, co pozwala zminimalizować ryzyko spadku wartości. Warto zachęcić pracowników do analizy sprawozdań i raportów finansowych spółki, w razie potrzeby zapewniając merytoryczne wsparcie z interpretacji tych dokumentów. PPA powinien być na bieżąco kontrolowany pod kątem rezultatów i w razie potrzeby modyfikowany.

Polskie PPA na rynku światowym

Najdłuższe tradycje akcjonariatu pracowniczego na świecie posiadają Stany Zjednoczone, natomiast w Europie Francja i Wielka Brytania. Według danych PwC, powodem wprowadzania programów PPA poza USA były: chęć powiązania strategii wynagrodzeń ze strategią biznesową (45%), podążanie za trendami rynkowymi (23%) oraz względy podatkowe 14%. W Polsce historia pracowniczych programów jest krótka.

„Porównanie największych spółek z Polski i państw Unii Europejskiej wskazuje, że pod względem odsetka udziału pracowników w kapitale spółki polskie firmy są wyraźnie poniżej średniej (14,52% wobec 22,57%). Sukcesywnie udział ten jednak wzrasta, podobnie jak liczba pracowników objętych programami akcyjnymi. W Polsce programy akcyjne kierowane są najczęściej do kluczowych pracowników, głównie do kadry zarządzającej (84%), znacznie rzadziej do wszystkich pracowników (16%). Na świecie proporcja ta wynosi odpowiednio 59% oraz 41%” - mówi Sylwia Bachmat.

Nieco bardziej popularne PPA są w gronie spółek notowanych na GPW. Według analizy PwC na próbie 140 polskich spółek giełdowych z portfela WIG 20, WIG 40 oraz WIG 80, PPA prowadzi obecnie 31%. Natomiast ok. 52% badanych spółek nie oferuje żadnych programów akcyjnych swoim pracownikom. "Póki co akcjonariat nie jest zatem instytucją powszechnie funkcjonującą na rynku polskim" - podsumowuje Sylwia Bachmat.

Zachęty i bariery dla PPA

Wachlarz zachęt stosowanych w poszczególnych państwach jest szeroki. Jak wskazuje badanie PwC, przeprowadzone w 30 państwach na świecie, mogą to być: obniżone lub zniesione składki na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne, odsunięty w czasie moment podatkowy (najczęściej przy sprzedaży), zwolnienie podatkowe dla kwoty przychodu z tytułu otrzymania akcji a także uzależnione od okresu posiadania akcji zwolnienie lub obniżenie podstawy opodatkowania. Rozwiązania oferowane pracodawcom to np. zaliczenie kosztów oferowanych pracownikom akcji do kosztów podatkowych oraz obniżenie lub zniesienie składek na ubezpieczenia społeczne, obciążających pracodawcę. „Ustawodawca powinien wprowadzić kompleksowe regulacje prawne dotyczące PPA, które powinny obejmować ulgi i zwolnień podatkowe dla pracowników i pracodawców” - uważa Sylwia Bachmat.

Bariery PPA w Polsce wiążą się przede wszystkim z z opodatkowaniem. Obecny stan prawny umożliwia organizowanie PPA opartych na warrantach subskrypcyjnych i nowych emisjach akcji lub na już wyemitowanych akcjach.

„Zdecydowaliśmy się na jeden instrument inwestycyjny – akcje Banku Zachodniego WBK, możliwe do nabycia po obniżonej cenie, które są przydzielane pracownikom po zakończeniu całego okresu trwania programu pod warunkiem realizacji założonych celów programu. Wybraliśmy to rozwiązanie, ponieważ program był skierowany do większej grupy pracowników i obejmował nie tylko kadrę kierowniczą, ale także kluczowych pracowników” - mówi Sylwia Gołębiewska. Pracownicze programy akcyjne dla polskich pracowników międzynarodowych grup kapitałowych realizowane są zwykle według zagranicznego porządku prawnego, zwłaszcza krajów, w których funkcjonują ułatwienia prawno-podatkowe dla tego rodzaju inicjatyw. Istotnym ułatwieniem w przypadku oferty publicznej (kierowanej do więcej niż 149 osób) jest wymóg sporządzenia uproszczonego dokumentu - memorandum informacyjnego zamiast prospektu, wymagającego zatwierdzenia przez KNF.

Zazwyczaj dochód z tytułu zysku z PPA jest traktowany jako dochód kapitałowy i obciążony stawką 19%. Jednak nie brak przykładów, kiedy organy podatkowe traktują ten dochód jako podlegający PIT i składkom ZUS. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy emitentem jest spółka mająca siedzibę w Polsce. Z kolei, brak precyzyjnych zapisów w obrębie podatku PIT powoduje, że podatnicy mogą brać pod uwagę trzy terminy jako moment podatkowy: przyznanie, nabycie i zbycie akcji. Potwierdza to Sylwia Bachmat: „Na gruncie polskich przepisów istnieją pewne ułatwienia prawno-podatkowe pozwalające na wprowadzenie pracowniczych programów akcyjnych w spółkach prywatnych, np. możliwość odroczenia opodatkowania dochodu w PIT z tytułu nabycia (objęcia) akcji bezpłatnie lub po preferencyjnej cenie do momentu sprzedaży tych akcji. Z drugiej jednak strony pewne wyzwanie stanowi niejednolite podejście do opodatkowania dochodów z programów akcyjnych w PIT, czy możliwość zaliczenia określonych wydatków do kosztów uzyskania przychodów w CIT wyrażone w indywidualnych interpretacjach podatkowych oraz w orzecznictwie sądów administracyjnych”.

Pracownicy na swoim czyli pracownicze programy akcyjne

Sylwia Bachmat, Menedżer w dziale prawno-podatkowym PwC

Problemy stwarza także niejednolita sytuacja prawna podatników w zależności od siedziby emitenta. Spółki mające siedzibę poza EOG w przypadku oferowania akcji mają obowiązek korzystania z pośrednictwa wyspecjalizowanego podmiotu inwestycyjnego, co stanowi znaczące utrudnienie dla rozwoju programów w Polsce. Także wymogi niektórych państw np. USA, dotyczące przekazania danych osobowych uczestników programu do spółki matki stoją w kolizji z przepisami krajowymi m.in. o ochronie danych osobowych.

Akcje emitentów z obszaru UE/EOG , w przeciwieństwie do pozostałych, mogą za moment podatkowy traktować moment sprzedaży akcji. Jednocześnie brak jest regulacji odnośnie obciążeń na rzecz ZUS. Kolejnym problemem jest także brak jednolitości stanowisk organów podatkowych, zawartych w indywidualnych interpretacjach podatkowych. Rozbieżności dotyczą momentu powstania obowiązku podatkowego, kwestii podwójnego opodatkowania oraz kwalifikacji kosztów uzyskania przychodu. Jeszcze innym problemem, mającym wpływ na ograniczoną popularność PPA jest brak odpowiednich przepisów na gruncie CIT, dotyczących wydatków pracodawcy na realizację programu np. w odniesieniu do akcji własnych.

Co można zmienić?

Upowszechnienie PPA w Polsce wymaga szeregu działań, z których na plan pierwszy wysuwają się zmiany prawne. Oprócz doprecyzowania przepisów PIT i CIT a także zmian zapisów dotyczących składek ZUS warto rozważyć system ulg podatkowych dla pracodawców emitentów. Główne zagadnienia ustaw podatkowych wymagające interwencji ustawodawcy to: moment powstania obowiązku podatkowego, kwalifikacja wydatków poniesionych przez pracodawcę do kosztów uzyskania przychodów oraz kwalifikacja dochodu pracownika z PPA. Warto rozważyć możliwość zastosowania ulg podatkowych dla pracodawców, którzy decydują się na zaproponowanie programu swoim pracownikom, zróżnicowanych ze względu na wielkość spółki. Także problem podwójnego opodatkowania dochodu wymaga stosownych regulacji. Barierą rozwoju dla PPA jest także obciążenie z tytułu ZUS kwoty nadwyżki pomiędzy wartością rynkową akcji objętych (nabytych) przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie (nabycie). Wartym rozważenia sposobem na wsparcie przez państwo rozwoju PPA jest także umożliwienie zaciągania pracownikom nisko oprocentowanych pożyczek zwolnionych od PIT. Pożądanym byłoby także przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej, ukazującej zalety z bycia długoterminowym akcjonariuszem pracodawcy.

Pomimo barier, rynek pracowniczych programów akcyjnych wykazuje tendencje wzrostowe i jest rynkiem perspektywicznym. Sprzyja temu zarówno wzrost świadomości, jak i wzrost popularności tego typu sposobu motywowania pracownika na świecie.

W celu komercyjnej reprodukcji treści Computerworld należy zakupić licencję. Skontaktuj się z naszym partnerem, YGS Group, pod adresem [email protected]

TOP 200