W powszechnej świadomości Polaków, jako organizacje powołane do działalności niezarobkowej bądź społecznej funkcjonują przede wszystkim fundacje oraz stowarzyszenia. Osoby bliżej znające temat ekonomii społecznej potrafią wskazać jeszcze spółdzielnie socjalne, zakłady aktywności zawodowej oraz centra i kluby integracji społecznej. Tymczasem przepisy kodeksu spółek handlowych (Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037) przewidują, że spółki kapitałowe (spółka akcyjna oraz spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) mogą być powoływane również w innych celach niż zarobkowe, w tym należy wymienić przede wszystkim cele społeczne. Spółki takie nazywane są w nomenklaturze spółkami non-profit, jednakże nie jest to forma wyraźnie uregulowana prawem, a ukształtowana praktyką. Liczbę aktywnych spółek non-profit w Polsce szacuje się na kilkadziesiąt, przy czym zyskują one coraz większą popularność, głównie z uwagi na elastyczność i prostotę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest jedyną występującą w praktyce formą prawną spółki non-profit.

Zalety spółek non-profit

Jako najważniejszą zaletę spółki non-profit należy wskazać dobrą ustawową regulację, która wprawdzie przygotowana jest w pierwszym rzędzie dla spółek działających dla zysku to równie łatwo przystosowuje się do spółki, której cel działania jest społeczny, niezarobkowy. Ponadto wspomniane wyżej: prostota i elastyczność, a także możliwość podjęcia działalności pożytku publicznego i uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego, to kolejne mocne strony spółek non-profit. W kwestii minimalnego kapitału zakładowego, organów spółki, zasad reprezentacji, wkładów pieniężnych i aportów spółka non-profit nie różni się niczym od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nastawionej na zysk. Podstawowa różnica musi się jednak ujawnić już na etapie umowy spółki zawieranej przed notariuszem – otóż skoro cel działania spółki non-profit jest społeczny to osiągany przez spółkę zysk nie może być przeznaczony do wypłaty między wspólników, bowiem musi zostać przeznaczony na cel społeczny, którym może być działalność społeczna spółki. Również sprawozdawczość spółki non-profit wyglądać będzie analogicznie do sprawozdawczości spółek nastawionych na zysk i jest możliwość skorzystania z uproszczeń dla jednostek mikro. Kolejne praktyczne aspekty przemawiające za wyborem spółki to przede wszystkim kwestie czasem drobnych, czasem poważniejszych spraw załatwianych w urzędach, bankach czy prywatnych firmach. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest podmiotem znanym, każdy pracownik banku zna zasady postępowania z takim podmiotem, podczas gdy obcowanie ze stowarzyszeniami czy fundacją może się okazać dla nich nieco „egzotyczne”. Nie można nie wspomnieć o braku dedykowanej oferty bankowej (również w zakresie kont i subkont) dla stowarzyszeń i fundacji, które dodatkowo często są wykluczone z produktów przeznaczonych dla osób prawnych. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością takich problemów nie napotyka – ofert produktów bankowych jest niezliczona ilość, poczynając od specyficznych rozwiązań dostępowych do konta, aż po „szyte na miarę” produkty kredytowe.

Zobacz również:

• Rząd Ghany pracuje nad regulacjami dotyczącymi AI
• GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach

Do słabej strony spółek non-profit należy fakt opodatkowania osiąganego przez nie zysku. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja, gdy stowarzyszenie jest jedynym udziałowcem, a cele statutowe tegoż stowarzyszenia zawierają się w katalogu działalności uprawniającej do zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych i zysk spółki został przeznaczony na cele statutowe oraz wypłacony wspólnikowi - stowarzyszeniu.

Spółka non-profit ze statusem organizacji pożytku publicznego

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nastawioną na działalność niezarobkową, społeczną, może zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2010 r. nr 234 poz. 1536 z późn. zm) uzyskać status organizacji pożytku publicznego. Warunkiem jest przeznaczanie dochodów na działalność statutową (pożytku publicznego), niedziałanie w celu osiągania zysku, nieprzeznaczanie zysków do podziału między wspólników, pracowników, członków zarządu, rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej. Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego daje spółce wiele nowych możliwości, wśród których do najważniejszych należy możliwość otrzymywania 1% podatku przekazywanego przez podatników, jednakże w takiej sytuacji prowadzenie działalności gospodarczej zarobkowej (z przeznaczeniem zysku na cele społeczne) może być jedynie dodatkowe w stosunku do działalności pożytku publicznego. Po uzyskaniu statusu OPP, w zakresie prowadzonej działalności pożytku publicznego spółka non-profit korzystać będzie ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej, czy opłat sądowych. Kolejnym przywilejem OPP jest możliwość nabycia na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego bądź Skarbu Państwa.

Prowadzenie działalności społecznej poprzez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością wydaje się być ciekawą alternatywą dla zwyczajowych form takiej działalności – stowarzyszeń i fundacji. Przede wszystkim spółka z ograniczoną odpowiedzialnością daje duże pole manewru w zakresie ułożenia sposobu działania – wskazania organów, ich kompetencji, podziału ról, wprowadzenia kompetentnego organu nadzorczego. Łatwiej też o przekształcenia kapitałowe czy osobowe. Ta forma prawna budzi szczególne zainteresowanie wśród małych, amatorskich klubów sportowych i jest wśród nich coraz powszechniej stosowana.

Forma prawna stowarzyszenia wydaje się atrakcyjniejsza, gdy rozpoczęcie działalności planuje szerszy kolektyw, bowiem dla skuteczności aktu powołania stowarzyszenia wymaga się, co najmniej 15 członków. Wprawdzie działalnością stowarzyszenia kieruje zarząd, to jednak o kierunkach rozwoju i działalności decyduje Walne Zgromadzenie członków stowarzyszenia. Stąd też stowarzyszenia zainteresować mogą głównie kolektyw osób o podobnych zainteresowaniach i poglądach, które pragną działać wspólnie. Jednakże należy mieć na uwadze fakt, że każde z powyższych założeń można z powodzeniem zrealizować w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, bowiem każdy z potencjalnych członków stowarzyszenia może stać się wspólnikiem spółki. Prowadzenie działalności w formie spółki w porównaniu do wyboru stowarzyszenia jako formy prawnej ma także tę zaletę, że wspólnicy spółki mogą dysponować różną ilością głosów na Zgromadzeniu Wspólników, co może być odzwierciedleniem ich wkładu pieniężnego bądź pracy na rzecz podmiotu, podczas gdy w stowarzyszeniu każdy z członków dysponuje jednym głosem.

Średnie i duże podmioty gospodarcze działające zazwyczaj w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółki akcyjnej, pragnące zrealizować misję społecznej odpowiedzialności biznesu i realizować ją poprzez stworzenie, finansowanie i wspieranie podmiotu działającego społecznie, powinny rozważyć założenie fundacji lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością non-profit. Fundacja wydaje się być wyborem oczywistym, bowiem jest najpowszechniej spotykana, jednoznacznie kojarzy się z działalnością społeczną czy charytatywną. Jednakże spółka non-profit, jeśli tylko uda się przełamać psychiczną barierę społeczeństwa, które wciąż jeszcze nie jest świadome istnienia spółek non-profit, może dać szereg przewag. W naszej rzeczywistości prawnej fundacje, a także stowarzyszenia, borykają się z szeregiem luk legislacyjnych, które próbuje się łatać orzecznictwem, nierzadko niestety zupełnie rozbieżnym.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest formą prawną dobrze uregulowaną, judykatura dysponuje szerokim orzecznictwem, a doktryna ma sprecyzowane poglądy. W celu przełamania bariery psychologicznej społeczeństwa zasugerować można umieszczenie w firmie (nazwie) spółki wyrażenia „non-profit”, co pozwoli na jednoznaczną identyfikację celów, dla jakich spółka została założona. Wspomniana powyżej stabilność sytuacji prawnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest chyba najważniejszą spośród zalet spółki non-profit. Dodatkowo należy zaznaczyć, że know-how dotyczący funkcjonowania spółek z ograniczoną odpowiedzialnością jest zdecydowanie bardziej powszechny, zarówno wśród korporacyjnych prawników, w butikowych kancelariach, czy wreszcie na wszystkich menadżerskich szczeblach średnich i dużych przedsiębiorstw. Powyższe determinuje zdecydowanie większą pewność członków organów zarządzania w podejmowanych działaniach. Spółki non-profit powinny zainteresować przede wszystkim te podmioty, które mają już doświadczenie w funkcjonowaniu w ramach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w wariancie „non-profit” ma szansę na stanie się równie popularną formą prowadzenia podmiotów nastawionych na działalność społeczną? Pytanie pozostaje otwarte, choć w najbliższym czasie nie wydaje się to możliwe. Formy prawne stowarzyszenia i fundacji są głęboko zakorzenione w świadomości Polaków jako formy prawne organizacji nastawionych na osiąganie celów społecznych, a nie zysku. Tymczasem spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna są w świadomości społeczeństwa postrzegane, jako podmioty stricte gospodarcze, nastawione na osiąganie zysku. Osoby odpowiedzialne za powoływanie podmiotów mających realizować misję społecznej odpowiedzialności biznesu, czy po prostu mające zamiar prowadzić działalność społeczną powinny zgłębić temat, przeanalizować wymienione wyżej wady oraz zalety i rozważyć możliwość stworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.