Brakuje zapisów prawnych regulujących zakres kompetencji CFO, formę zatrudnienia, pełnione funkcje. To jest powodem trudności w ustaleniu ogólnych reguł odpowiedzialności prawnej ciążącej na osobie wykonującej tę funkcję.

W praktyce najbardziej typowe jest zatrudnienie dyrektora finansowego na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia oraz opartego na niej kontraktu menedżerskiego. W każdym przypadku zasady odpowiedzialności CFO będą odmienne. Ponadto dodatkowe zróżnicowanie odpowiedzialności powodowane jest również pełnionymi funkcjami, takimi jak uczestniczenie w organach spółek albo wykonywanie zadań głównego księgowego.

Poniżej omówimy zasady odpowiedzialności dyrektora finansowego we wskazanych modelach zatrudnienia. Wynikają one z następujących ustaw:

• Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93);
• Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037);
• Kodeks karny skarbowy, (Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765);
• Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94);
• Ustawa o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694);
• Ustawa ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60).

Umowa o pracę

Podstawowym stosunkiem zatrudnienia dyrektora finansowego jest umowa o pracę, regulowana przez ustawę Kodeks pracy (KP). Odpowiedzialność wynikającą z tego stosunku prawnego można podzielić na dwa rodzaje: materialną (finansową) oraz porządkową.

Zobacz również:

• Rząd Ghany pracuje nad regulacjami dotyczącymi AI
• AI w walce z przestępstwami finansowymi

Jak stanowi art. 114 KP, odpowiedzialność materialną ponosi pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swojej winy wyrządził pracodawcy szkodę. Można zatem wskazać cztery przesłanki odpowiedzialności:

• Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych. Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu wskazuje, że konieczna jest tu możliwość przypisania konkretnemu zachowaniu pracownika nieprawidłowości (naganności). W przeciwnym razie nie poniesie odpowiedzialności mimo wyrządzenia szkody.
• Istnienie szkody poniesionej przez pracodawcę.
• Adekwatny związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych a zaistniałą szkodą. Innymi słowy, szkoda musi być normalnym, typowym następstwem danego działania.
• Wina pracownika.

Obowiązek udowodnienia przesłanek (które muszą wystąpić łącznie) ciąży na pracodawcy. Zakres odszkodowania zależny będzie od rodzaju winy. W przypadku nieumyślnego działania granicę wyznacza szkoda rzeczywista, a odszkodowanie nie może przekroczyć wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego danemu pracownikowi. W przypadku umyślnego działania obowiązuje odszkodowanie w pełnym zakresie, czyli w wysokości szkody rzeczywistej oraz utraconych korzyści, bez ograniczeń kwotowych.

Nieco odmienne zasady rządzą odpowiedzialnością za mienie powierzone pracownikowi (pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności). Pracodawca będzie musiał udowodnić jedynie fakt powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem wyliczenia się albo zwrotu oraz szkodę w tym mieniu. Pracownika obowiązuje pełne odszkodowanie. Może jednak uwolnić się od niego, jeśli udowodni, że szkoda nastąpiła z przyczyn od niego niezależnych, albo ograniczyć szkodę w zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia. Biorąc pod uwagę typowe zadania dyrektora finansowego, trudno wyobrazić sobie powierzenie mu mienia przez pracodawcę.

Odmienną konstrukcję odpowiedzialności pracownika stosuje się w przypadku wyrządzenia szkody osobie trzeciej, tj. osobie fizycznej lub prawnej innej niż pracodawca i pracownik. Wówczas osoba trzecia może dochodzić naprawienia swojej szkody wyłącznie od pracodawcy, który po jej naprawieniu będzie miał roszczenie regresowe do pracownika na zasadach ogólnych, wyżej opisanych. Nie zastosujemy tej konstrukcji, jeśli szkoda zostanie wyrządzona tylko przy okazji wykonywania obowiązków pracowniczych, np. przez podjęcie w godzinach pracy czynności niezwiązanych z powierzonymi zadaniami (wtedy obowiązują zasady Kodeksu cywilnego).

Równie istotna dla ustalenia odpowiedzialności prawnej dyrektora finansowego jako pracownika jest kwestia podejmowania ryzyka. Po pierwsze, pracownik nie może być pociągnięty do odpowiedzialności, jeżeli działał w granicach dopuszczalnego ryzyka, rozumianego jako zgodne ze zdrowym rozsądkiem, przy uwzględnieniu prawdopodobieństwa oraz celu działania. Po drugie, pracownik nie ponosi odpowiedzialności za ryzyko związane z działalnością pracodawcy. Pracodawca nie może więc dochodzić odszkodowania od dyrektora finansowego tylko na tej podstawie, że decyzja finansowa, którą podjął w zakresie swoich obowiązków, okazała się niekorzystna dla pracodawcy. Odpowiedzialność taka powstanie dopiero, gdy CFO przekroczy granice udzielonego pełnomocnictwa lub granice dozwolonego ryzyka gospodarczego, wynikające z umowy o pracę i powierzonych mu zadań. Ponadto, jak uznał sąd apelacyjny, to firma musi udowodnić pracownikowi umyślne wyrządzenie szkody oraz jej wysokość. Niekorzystny wynik transakcji nie może być samodzielną przesłanką odpowiedzialności CFO. Konieczne byłoby wykazanie, że transakcja została przeprowadzona umyślnie na szkodę pracodawcy.

Podsumowując, jeśli działanie dyrektora finansowego nie będzie miało cechy winy umyślnej, nie powstanie odpowiedzialność odszkodowawcza. Może jednak powstać, gdy CFO wyrządziłby szkodę pracodawcy z powodu własnej niewiedzy w zakresie, w którym na tego rodzaju stanowisku oczekuje się umiejętności i doświadczenia na określonym (wysokim) poziomie.

Odpowiedzialność dyrektora finansowego może również wynikać z naruszenia zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej, ustalonego w umownie, jeżeli pracodawca poniesie szkody z tego powodu. Jeśli CFO złamie zakaz umyślnie, pracodawca może dochodzić pokrycia pełnej wysokości szkody. Jeśli nieumyślnie, to obowiązuje ograniczenie do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Ciężar dowodu dotyczącego rodzaju winy oraz wykazania szkody spoczywa na pracodawcy.

Innym rodzajem odpowiedzialności wynikającej ze stosunku pracy, mniej ważnym z punktu widzenia CFO, jest odpowiedzialność porządkowa, powstająca w przypadku zawinionego nieprzestrzegania przez pracownika: ustalonego porządku i dyscypliny pracy, regulaminu pracy, przepisów bhp lub przepisów przeciwpożarowych. Pracodawca ma swobodę wyboru kar, do których należą: kara upomnienia, kara nagany i kara pieniężna.