Cash pooling - aspekty prawno-podatkowe
- Przemysław Cichulski,
- Tomasz Szczepanik,
- Wiktor Szczypiński,
- 11.09.2007
Na gruncie prawa polskiego brakuje kompleksowej regulacji w zakresie cash poolingu, co powoduje poważne utrudnienia w prawidłowej klasyfikacji czynności wykonywanych w ramach tego mechanizmu.
Na gruncie prawa polskiego brakuje kompleksowej regulacji w zakresie cash poolingu, co powoduje poważne utrudnienia w prawidłowej klasyfikacji czynności wykonywanych w ramach tego mechanizmu.
Do podstawowych zadań osób odpowiedzialnych za zarządzanie finansami dużego przedsiębiorstwa lub grupy kapitałowej należą: dążenie do minimalizacji kosztów, pozyskiwanie źródeł finansowania, maksymalizacja korzyści z posiadanej gotówki oraz poszukiwanie bardziej opłacalnych dróg do lokowania środków pieniężnych.
Naprzeciw tym oczekiwaniom wychodzi coraz szersza gama instrumentów poprawiających wyniki finansowe. W Polsce popularną formą cash managementu staje się cash pooling.
Cash pooling jest formą optymalizacji zarządzania finansami, co do zasady polegającą na koncentrowaniu środków z jednostkowych rachunków (sald) poszczególnych firm z danej grupy kapitałowej na jednym wspólnym rachunku (rachunku grupy), a następnie zarządzaniu zgromadzonymi w ten sposób środkami, wykorzystując korzyści skali.
Podstawową korzyścią płynącą z zastosowania cash poolingu jest możliwość kompensowania przejściowych niedoborów środków finansowych wykazanych przez podmioty z grupy z osiągniętymi przez inne podmioty nadwyżkami. Cash pooling jest więc alternatywą wobec finansowania danego podmiotu zarówno drogą wewnętrzną (np. poprzez podniesienie kapitału), jak i zewnętrzną (np. kredytem).
Przy zastosowaniu tego instrumentu spółki z grupy kapitałowej (w jednym kraju bądź w różnych krajach), korzystają z jednakowych stóp oprocentowania ustalonych dla salda zgromadzonego na rachunku głównym.
Najważniejszą korzyścią jest możliwość globalnego minimalizowania kosztów kredytowania działalności podmiotów z grupy (poprzez kredytowanie się przy wykorzystaniu środków własnych grupy), przy jednoczesnej optymalizacji globalnej pozycji finansowej. Innymi słowy, cash pooling pozwala podmiotom w nim uczestniczącym na równoczesne ograniczenie kosztów odsetkowych i zwiększenie przychodów odsetkowych, przy wykorzystaniu środków jednostkowych (tj. wykorzystywanie przez uczestnika jego własnych środków) i środków grupowych (czyli wykorzystywanie przez uczestnika środków innych uczestników).
Adresatami rozwiązań cash poolingowych są przede wszystkim podmioty działające w ramach grupy kapitałowej (holdingu). Mechanizm cash pool mogą z powodzeniem stosować także przedsiębiorstwa posiadające oddziały z osobnymi rachunkami bankowymi, a nawet pojedyncze sklepy zrzeszone w jedną sieć handlową.
Instytucja cash poolingu jest narzędziem finansowym znanym w innych państwach i stosowanym w szerokim zakresie przez wiele podmiotów. Niejednokrotnie planują one stworzenie tego typu schematu w Polsce lub też włączenie jednej ze swoich spółek-córek do już istniejącej struktury. Niestety, brak stosownych regulacji bardzo utrudnia prawidłową klasyfikację czynności dokonywanych w ramach cash poolingu i w konsekwencji ich rozliczenie na gruncie prawa podatkowego.
Aspekty prawne
Na gruncie prawa polskiego nie ma kompleksowej regulacji w zakresie cash poolingu, co powoduje poważne utrudnienia w prawidłowej klasyfikacji czynności wykonywanych w ramach tego mechanizmu.
Prawo dewizowe
W prawie polskim do cash poolingu, i to pośrednio, odnosi się jedynie rozporządzenie Rady Ministrów<sup>1</sup>, które to nakłada na rezydentów rozliczających się z nierezydentami na podstawie umów o wielostronnych rozliczeniach w ramach grupy kapitałowej, obowiązek raportowania do Narodowego Banku Polskiego o zawarciu tego typu umów oraz składania kwartalnych sprawozdań z takich transakcji. Z wykonaniem obowiązków z ww. aktu prawnego związane są pewne trudności, gdyż o ile konkretny przepis rozporządzenia nakazuje raportowanie zarówno transakcji nettingowych, jak i cash poolowych, o tyle jeden z załączników, na którego podstawie raportowanie ma nastąpić, w ogóle nie przewiduje miejsca dla rozliczeń cash poolowych.
Prawo bankowe
Również Prawo bankowe w jednym ze swoich przepisów odnosi się do cash poolingu. Zgodnie z treścią przepisu art. 93a ust. 1 Prawa bankowego bank może zawrzeć ze spółkami należącymi do podatkowej grupy kapitałowej umowę polegającą na stosowaniu skonsolidowanego oprocentowania środków zgromadzonych przez poszczególne spółki z tej grupy na ich rachunkach bankowych oraz udzielonych im kredytów i pożyczek pieniężnych.
Kwestią mogącą budzić wątpliwości jest uprawnienie banku do zawarcia takich umów z innymi, niewymienionymi w tym artykule, podmiotami. W naszej opinii wymienienie w treści art. 93a Prawa bankowego tylko spółek należących do podatkowej grupy kapitałowej nie oznacza, że bank nie może zawrzeć umowy tzw. cash poolingu z innymi podmiotami. Przemawia za tym wiele argumentów, przy czym do najważniejszych należy to, iż treść przepisu art. 93a Prawa bankowego należy wiązać ze stosowaniem specyficznego rozwiązania umownego w odniesieniu do działalności polegającej na prowadzeniu rachunków bankowych. Z tego względu art. 93a Prawa bankowego nie wyznacza nowego obszaru dopuszczalności działalności bankowej, a jedynie sposób posługiwania się specyficzną konstrukcją umowną (tj. skonsolidowanym oprocentowaniem rachunków bankowych) w odniesieniu do pewnej kategorii klientów banku.
Swoboda kontraktowania
Brak uregulowania cash poolingu w prawie polskim powoduje konieczność jego kształtowania w oparciu o art. 3531 Kodeksu cywilnego, który statuuje zasadę swobody umów. Zgodnie z nią strony mogą ukształtować treść umowy, a także wybrać kontrahenta według swego uznania, byleby treść stosunku prawnego lub jego cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, zakazom zawartym w ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Z zastrzeżeniem aspektów podatkowych, poruszonych w dalszej części artykułu, doradcy konstruując struktury cash poolingowe, w praktyce wykorzystują możliwości wynikające z przepisów o wstąpieniu w prawa wierzyciela zawarte w Kodeksie cywilnym (tzw. subrogacja z art. 518 Kodeksu cywilnego). Regulacje te pozwalają przyjąć, że rozliczenia pomiędzy bankiem a poszczególnymi podmiotami są dokonywane poprzez wstąpienie jednego z podmiotów, zamiast banku, w prawa wierzyciela względem innego podmiotu.
W praktyce występują dwa rodzaje cash poolingu:
Wybór konkretnej metody należy poprzedzić analizą uwzględniającą specyfikę danego podmiotu.