Dwa razy daje, kto szybko daje, zgodnie z łacińską maksymą Bis dat, qui cito dat. Pieniądz nie znosi bezczynności – jedynie będąc w obrocie, może być efektywnie wykorzystany i pomnożony.

Dziś już nie wystarczy atrakcyjna cena czy wysoka jakość. Klienci oczekują, a nawet wymuszają na producentach i firmach handlowych bardzo odległe terminy płatności. Sprzedający stosują w tej sytuacji systemy rabatów, mające zachęcić odbiorców do jak najszybszego regulowania zobowiązań. W ten sposób producenci dóbr i handlowcy godzą się na pomniejszenie przychodów i w efekcie zysków. Wartość takiego rabatu stanowi cenę płynności finansowej. Płynność jest ważniejsza niż zysk. Jej brak może bardzo szybko doprowadzić do bankructwa przedsiębiorstwa, nawet takiego, które wykazuje zysk bilansowy. Niejednokrotnie firma ze stratą bilansową, lecz posiadająca płynność finansową może egzystować i ma szansę na wyjście na plus.

Zobacz również:

• GenAI jednym z priorytetów inwestycyjnych w firmach
• Szef Intela określa zagrożenie ze strony Arm jako "nieistotne"
• International Data Group powołuje Genevieve Juillard na stanowisko CEO

Dość często zdarza się, że dostawca nie otrzymuje należności za dostarczony towar bądź usługę z powodu niesolidności odbiorcy. Powoduje to natychmiastowy spadek płynności i problemy z regulowaniem zobowiązań. Efektywne traktowanie sprawy regulacji zobowiązań to poważny problem. W szczególności jest on znamienny w przypadku przedsiębiorstw posiadających uprzywilejowaną pozycję na rynku, niejednokrotnie z dobrą sytuacją finansową. Pewna część niezapłaconych należności w krótkim terminie może doprowadzić do bankructwa nawet dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, które pociągnie za sobą kolejne. Niczym kostki domina może w ten sposób polec wiele dobrze funkcjonujących podmiotów gospodarczych. Możliwość nieotrzymania należności w terminie, bądź w ogóle, jest największym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej każdego podmiotu.

Często o problemach swego kontrahenta dostawca dowiaduje się zbyt późno - w praktyce wtedy, gdy nie otrzyma zapłaty za dostarczone towary lub usługi. Niektórzy producenci bądź handlowcy postępują pochopnie, wydając towar, nie zbadawszy sytuacji oraz reputacji kontrahenta. Bywa tak, że zarząd chce wykazać się przed akcjonariuszami coraz lepszymi wynikami sprzedaży, ponieważ od tego zależą premie, a czasami przedłużenie kadencji. Ta pogoń za wzrostem i maksymalizacją zysku trwa, dopóki ktoś nie dostanie zadyszki i nie padnie. Nie zawsze zarząd czy rada nadzorcza są dobrze zorientowane w strukturze i jakości należności. A przecież wystarczałoby systematycznie i dogłębnie analizować listę dłużników. Zdarza się, że dla poprawy wyników na koniec roku wystawiane są wszystkim dłużnikom noty odsetkowe, aby poprawić "papierowy" wynik finansowy za upływający za rok. Dlatego też analiza pozycji aktywów "należności" winna być przedmiotem szczególnego zainteresowania wszystkich organów spółki.

Odzyskiwanie długów trwa w Polsce około trzech lat. Na nasze sądy nikt rozsądny nie powinien liczyć. Ich fatalna praca, na którą już ze zgorszeniem patrzy cywilizowany świat, przyczyniła się do ruiny wielu polskich przedsiębiorców i w efekcie zmniejszenia tempa wzrostu gospodarczego, ze wszelkimi tego negatywnymi skutkami. Na poprawę nie można liczyć w najbliższym czasie. Ze strony państwa brakuje też odpowiedniego zabezpieczenia interesów rodzimych przedsiębiorców. Jeżeli nie można już na nikogo liczyć, należy liczyć na siebie, co może okazać się niezwykle skuteczne.

Wyjście z sytuacji

Okazuje się, że są rozwiązania, które pozwolą uczciwym przedsiębiorcom zapomnieć o nieuczciwych kontrahentach, braku płynności finansowej i zająć się tym, co najlepiej potrafią.

Rozwiązanie tego problemu przynosi faktoring. Jest to, zdobywająca coraz większą popularność, forma finansowania działalności przedsiębiorstw. Stanowi ona interesującą alternatywę dla kredytu bankowego i pomaga w utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa. W procesie faktoringu uczestniczą następujące podmioty:

faktorant - dostawca towarów lub usług, sprzedający wierzytelności;

faktor - podmiot nabywający wierzytelność od faktoranta;

nabywca towarów bądź usług, zobowiązany wobec faktoranta (dłużnik).

Pomiędzy faktorantem i faktorem jest zawarta umowa faktoringowa, w której faktorant przenosi na faktora wierzytelności handlowe. Winny być one bezsporne i niewymagalne. W przypadku problemów z terminowym inkasowaniem należności faktor może dokonać windykacji, wykorzystując własne struktury lub firmy windykacyjne.

W zależności od tego, kto ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika, wyróżnia się dwie podstawowe formy faktoringu:

faktoring pełny (bez regresu)

- całkowite ryzyko przejmuje faktor, który egzekwuje należności w terminie ich wymagalności we własnym imieniu i na własny rachunek; faktoring niepełny, z prawem regresu faktora wobec faktoranta

- w przypadku, gdy dłużnik nie dokona zapłaty w określonym terminie, faktorant jest zobowiązany do zwrotu pobranych kwot faktorowi.

W praktyce występuje również faktoring mieszany, stanowiący połączenie faktoringu pełnego i niepełnego, wskutek czego następuje rozłożenie odpowiedzialności między faktora i faktoranta.

Kto świadczy usługi faktoringowe na polskim rynku? Z tym pytaniem zwróciłem się do pani Elżbiety Urbańskiej, prezesa Polskiego Związku Faktorów.

"W Polsce, podobnie jak w większości krajów, usługi finansowania należności świadczą dwa rodzaje podmiotów: banki oraz firmy wyspecjalizowane w obsłudze należności (finansowanie, zarządzanie, monitorowanie, windykacja). Banki zazwyczaj zapewniają jedynie finansowanie. Profesjonalny faktoring świadczą jedynie specjalne firmy faktoringowe, które, oprócz finansowania, dostarczają pakiet usług dodatkowych" - wyjaśnia Elżbieta Urbańska.

Nie mamy na razie szczegółowych uregulowań prawnych w zakresie prowadzenia usługi faktoringu. Konwencja Ottawska z 1988 r. określa warunki, jakie winien spełniać podmiot zasługujący na miano faktora. Ma to zapewnić utrzymanie najwyższych standardów obsługi oraz bezpieczeństwa rozliczeń. Aby poprawnie realizować swoje zadania, faktor winien dysponować odpowiednimi środkami finansowymi, profesjonalną kadrą i nowoczesnym zapleczem teleinformatycznym.

Podmioty spełniające wymogi Konwencji Ottawskiej są zrzeszone w Polskim Związku Faktorów. Celem statutowym PZF jest promowanie faktoringu o standardach określonych w Konwencji Ottawskiej. Wiele banków i firm windykacyjnych mówi o świadczeniu usług faktoringowych. Jednak często jest to niezgodne z prawdą, gdyż ich rola ogranicza się najczęściej do finansowania należności lub do ich windykowania. W Polsce faktoring jest oferowany przez spółki należące do grup bankowych lub przez inne podmioty prawa handlowego. "Inne podmioty oraz niektóre banki oferują jedynie usługi finansowania bez pozostałych trzech elementów określonych w Konwencji Ottawskiej" - mówi Elżbieta Urbańska.

Artur Sobol, prawnik z kancelarii prawnej Lovells, twierdzi, że w Polsce, jak też w wielu innych państwach, brak jest uregulowań umowy faktoringu. W Polsce faktoring uważany jest za umowę łączącą elementy różnych umów, np. cesji wierzytelności i umowy zlecenia, jednakże nie jest tożsamy z żadną z nich. W przypadku braku usług dodatkowych nasuwają się wątpliwości, czy mamy do czynienia z umową cesji, czy faktoringu. Ma to znaczenie ze względów na odmienne skutki podatkowe obu tych umów. Konwencja Ottawska określa zarówno pojęcie, jak i zasady funkcjonowania faktoringu. Polska nie jest stroną tej konwencji. Jednak jej regulacje są w praktyce wykorzystywane jako wytyczne dla podmiotów faktoringowych, w tym zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów. Regulacje Konwencji Ottawskiej pomagają bowiem określić prawa i obowiązki stron umowy faktoringu, odróżniające tę umowę od umowy cesji.

Zgodnie z postanowieniami Konwencji Ottawskiej umowa faktoringowa zawierana jest pomiędzy faktorantem oraz faktorem. Na podstawie takiej umowy:

1. faktorant przenosi na faktora własność wierzytelności wynikających z umowy dotyczącej sprzedaży towarów lub usług;
2. faktor wykonuje co najmniej dwie z następujących usług:

   - finansowanie dostawcy poprzez udzielanie mu zaliczek bądź pożyczek;

   - prowadzenie rozliczeń finansowych związanych z wierzytelnościami;

3. - inkaso wierzytelności od dłużnika;

   - przejęcie ryzyka wypłacalności dłużnika;

4. dłużnik zostaje poinformowany o przeniesieniu własności wierzytelności.

Podstawowymi formami wynagrodzenia dla faktora są: prowizja faktoringowa, oprocentowanie z tytułu udzielonego finansowania i ewentualnie prowizja od przejętego ryzyka. "Faktoring w prawie polskim jest zaliczany do grupy umów nienazwanych (nie jest bowiem uregulowany w ustawie). Dopuszczalność zawierania umów faktoringowych wynika z zasady swobody umów (art. 353 k.c.)" - wyjaśnia Artur Sobol. Umowa faktoringu oparta jest na przelewie wierzytelności. Nie jest to jednak wyłącznie przelew wierzytelności, gdyż obok przelewu wierzytelności występują również dodatkowe obowiązki faktora, takie jak: inkaso należności, których dotyczy umowa faktoringowa, monitorowanie sytuacji finansowej dłużnika, świadczenie usług w zakresie doradztwa prawnego i finansowego, administrowanie dokumentami, a także, w ostateczności, windykacja.

Faktoring z punktu widzenia finansowego jest rodzajem pośrednictwa handlowego, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa nabywa w drodze cesji od przedsiębiorców wierzytelności wobec klientów tych przedsiębiorców. Z punktu widzenia celów finansowych faktoring jest formą finansowania krótkoterminowego dla podmiotów udzielających tzw. kredytów kupieckich, polegających na odroczeniu terminów płatności wobec swoich odbiorców - wyjaśnia Artur Sobol.

Dla kogo faktoring?

Faktoring to niezwykle przydatne narzędzie dla firm, które prowadzą sprzedaż z odroczonym terminem płatności, posiadających niską płynność, brak możliwości zaciągania pożyczek lub otwierania nowych linii kredytowych. Spełnia on swoją rolę w szczególności tam, gdzie występuje długi cykl ścią-gania należności. Sytuacje takie mają częstokroć miejsce przy sprzedaży towarów dużym podmiotom gospodarczym. Te często wykorzystują przewagę nad producentami, wywierając presję na ustalanie odległych terminów płatności. W sytuacji dużej konkuren-cji drobni producenci niejednokrotnie godzą się na niekorzystne dla nich warunki sprzedaży, w tym terminy płatności.

Funkcjonujący w naszym kraju od 28 kwietnia 2006 r. Polski Związek Faktorów zrzesza dziesięć najpoważniejszych podmiotów finansowych świadczących usługi faktoringowe. Należy nadmienić, że żaden z nich nie jest bankiem. W większości są to podmioty należące do bankowych grup kapitałowych.

Faktoring cieszy się ogromnym powodzeniem w Europie. Dowodem tego jest wartość transakcji, która w 2005 r. wyniosła blisko 715,5 mld euro. Dla porównania, ogólnoświatowy rynek wart był około jednego biliona euro. Jak widać, udział Europy jest najwyższy i wynosi 70%. Obie Ameryki posiadają 13% rynku faktoringowego, Azja z Pacyfikiem 16%, Afryka 1%. Według danych Factors Chain International, państwami, w których faktoring cieszy się największym powodzeniem, są: Wielka Brytania (237,2 mld euro), Włochy (111,2 mld euro), USA (94,2 mld euro), Francja (89,0 mld euro), Japonia (77,2 mld euro), Hiszpania (55,5 mld euro), Niemcy (55,1 mld euro). Dynamiczny rozwój faktoringu następuje na całym świecie, rocznie 18 - 20%.

Według danych Polskiego Związku Faktorów, obroty firm zrzeszonych w naszym kraju osiągnęły wartość 13,77 mld zł za 2006 r., wzrost o 22% w porównaniu z rokiem 2005. Szacowane obroty wszystkich podmiotów operujących na polskim rynku faktoringowym wynoszą 17 mld zł. Wzrost o ponad 1/5 jest imponujący, lecz daleko nam do innych krajów. Wartość polskiego rynku faktoringowego stanowi niecałe 2% PKB, co jest znacznie niższym wskaźnikiem niż w krajach wysoko rozwiniętych. W ubiegłym roku członkowie PZF obsłużyli 1600 klientów, realizując 1,4 mln faktur. Jak mówi Małgorzata Szymańska, dyrektor Działu Sprzedaży i Marketingu firmy faktoringowej Polfactor SA, przed podpisaniem umowy z dostawcą (faktorantem) sprawdzana jest dokładnie sytuacja jego kontrahentów. Zadaniem faktora jest również monitorowanie sytuacji odbiorców w trakcie całego okresu umowy.

Sytuacja każdego podmiotu ciągle się zmienia, a to wpływa na poziom ryzyka finansowego. Właściwe zarządzanie nim wymagałoby ogromnych nakładów pracy, co wiąże się z dużymi kosztami. Aby uniknąć takich sytuacji, najlepiej powierzyć część zadań dotyczacych zarządzania należnościami specjalistom spoza przedsiębiorstwa.

W procesie przygotowawczym, a także w trakcie trwania umowy weryfikowana jest sytuacja finansowa faktoranta. Pierwszy przepływ finansowy jest kredytowaniem dostawcy. Stąd firmy faktoringowe podejmują decyzje o współpracy na postawie ustaleń komitetów kredytowych, analogicznie jak ma to miejsce w bankach. Zabezpieczeniem wypłaconej faktorantowi kwoty są nabyte wierzytelności.

Korzyści płynące z faktoringu

Najważniejszą korzyścią dla przedsiębiorstwa płynącą z faktoringu jest możliwość otrzymania środków finansowych za dostarczony towar lub zrealizowane usługi bez konieczności oczekiwania do dnia płatności faktur. Dzięki temu może ono zwiększyć produkcję i obroty bez angażowania posiadanego kapitału. Daje to wzrost płynności finansowej. Poprawiają się też inne wskaźniki finansowe, w tym cykl obrotu należnościami. Kreuje to korzystny wizerunek przedsiębiorstwa w oczach dostawców, banków oraz udziałowców.

Stosowanie faktoringu pełnego daje zabezpieczenie przed nieotrzymaniem należności. Pozwala to uniknąć zatorów płatniczych zagrażających poważnymi problemami finansowymi, a nawet bankructwem. Nie jest wówczas wymagane tworzenie rezerw na należności trudne. Wolne środki mogą być przeznaczone na rozwój lub zwiększenie produkcji bądź zakresu usług.

Faktoring to duża szansa również dla eksporterów. Tutaj oprócz szybkiego otrzymania zapłaty eksporter osiąga dodatkową, istotną korzyść - zmniejszenie ekspozycji na ryzyko walutowe. Kursy walut w dłuższym terminie są trudno przewidywalne i mogą ulec znacznej zmianie. Rozliczenie transakcji w kilka dni po wysłaniu towaru za granicę pozwala zapomnieć o problemach związanych z fluktuacją kursów walutowych.

Podatki

W rozumieniu prawa podatkowego faktoring jest usługą finansową świadczoną przez faktora. Taką interpretację przyjęto na podstawie klasyfikacji statystycznej.

W Polsce występuje dwojakiego rodzaju opodatkowanie. Jak mówi radca prawny Andrzej Dębiec, partner kancelarii prawnej Lovells, dla faktoranta kwota, którą otrzymuje, jest przychodem podatkowym, a kosztem są wydatki poniesione w związku z powstaniem tej wierzytelności, np. koszty produkcji i sprzedaży. Istotny jest przepis, który stanowi, że nie zalicza się do kosztów podatkowych strat z tytułu sprzedaży wierzytelności, chyba że uprzednio została ona zaliczona do przychodów należnych. Na przykład przy pożyczce, zwrot pożyczki nie jest przychodem podatkowym, więc strata nie może być zaliczona w koszty. Od strony faktora otrzymane dyskonto jest przychodem z chwilą, kiedy nabyta wierzytelność zostaje wyegzekwowana lub sprzedana.

Usługi finansowe w Polsce są zwolnione z podatku VAT. Czy ma to zastosowanie do faktoringu?

"Mimo że faktoring jest usługą finansową, to zwolnienie z podatku od towarów i usług nie dotyczy faktoringu. Tak jest również w innych krajach. Przedmiotem dyskusji pomiędzy faktorami i fiskusem w naszym kraju jest podstawa opodatkowania. Według faktorów podstawą opodatkowania win-na być część prowizyjna usługi. Niektóre urzędy skarbowe uważają jednak

że wynagrodzeniem faktora są wszystkie opłaty. W przypadku opodatkowania faktoringu z regresem obie strony muszą korygować rozliczenia podatkowe" - wyjaśnia mec. Andrzej Dębiec. Oczywiście, taka korekta jest konieczna w sytuacji, kiedy dojdzie faktycznie do regresu.