Realia działalności gospodarczej sprawiają, że zakres obowiązków dyrektora finansowego - o ile takie stanowisko zostało stworzone - jest zazwyczaj wypadkową bieżących potrzeb i oczekiwań właścicieli lub reszty zarządu w obszarze finansów firmy.

Dyskusje, sondaże i artykuły, które pojawiają się w mediach, przedstawiają dynamicznie ewoluującą rolę dyrektora finansowego. Nie sposób nie zgodzić się z tezą, że funkcja ta jest jedną z kluczowych w firmie, a dyrektor finansowy powinien być partnerem biznesowym zajmującym kluczową pozycję w zarządzie nowoczesnej firmy. Postępująca globalizacja sprawiła, że przedsiębiorstwa ani organizacje nie mogą funkcjonować i być postrzegane jako samotne wyspy, zatem również rola dyrektora finansowego powinna zostać osadzona w odpowiednim kontekście.

Paradoksalnie, obok niewątpliwego zjawiska uniformizacji (postępujące ujednolicenie standardów i procedur), globalizacja niesie ze sobą również elementy różnicujące dotychczasowe wyobrażenie o działalności firm i ich zarządów. Polska, jako zdecydowany importer kapitału, należy do grupy krajów, gdzie coraz częściej klasyczny zarząd ustępuje lokalnym menedżerom funkcjonującym w ramach tzw. struktur macierzowych. Struktury te zbudowane są zazwyczaj na zasadzie zależności pionowych konstruowanych wokół jednolitych korporacyjnych lub regionalnych zasad logicznych. W tym kontekście zarząd lokalny jest zarządem tylko z nazwy, pełniąc raczej rolę lokalnego lidera raportującego w ramach większej struktury.

Dla dyrektora finansowego nie oznacza to pomniejszenia jego odpowiedzialności czy wymagań. Zmienia to jednakże parametry, które wyznaczają jego misję w firmie. Zasadne są zatem postulaty, by dyrektor finansowy posiadał odpowiednie umocowanie, pozwalające mu na kształtowanie strategii firmy, mając na uwadze jednak, że w coraz większej liczbie przypadków przez pojęcie "firma" należy rozumieć oddział lokalny.

Pozornie, powyższe zjawisko dotyczy bezpośrednio tylko dużych i średnich podmiotów. Firmy małe są z definicji lokalne, a ich zarządy, często w rękach właścicieli, spełniają wszelkie potrzebne funkcje, w tym także sprawują pieczę nad finansami. Styl zarządzania małą firmą oraz funkcje członków zarządu takich podmiotów również muszą być jednak dostosowane do zmian, czasem wymuszonych przez większe firmy globalne, dla których firmy małe są najczęściej dostawcami lub podwykonawcami.

Funkcja dyrektora finansowego bywa wystawiana na istotną próbę w krajach postępującej transformacji. Dyrektor finansowy w Polsce musi nie tylko pogodzić często konfliktowe role skarbnika firmy i jej stratega finansowego. Musi także rozumieć działanie firmy, znać oczekiwania akcjonariuszy, klientów i pracowników, cały czas pozostając otwartym na zjawiska zachodzące w otoczeniu firmy.

Badania rynku przeprowadzone przez renomowane firmy konsultingowe, jak na przykład Booz Allen Hamilton czy Deloitte, wskazują na nową rolę dyrektora finansowego, związaną z rosnącym zapotrzebowaniem na funkcję kontrolera finansowego oraz na tzw. corporate governance, zapewniające firmie spełnianie standardów "moralności prawno-finansowej".

Co więcej, tak zwane tradycyjne działania, jak księgowość, podatki czy płace są często zlecane na zewnątrz, zwiększając czas dyrektora finansowego na czynności postrzegane jako kreujące wartość dodaną dla firmy.

Niejasna sprawa zarządzania ryzykiem

Należy też zauważyć, że modne obecnie jest postrzeganie roli dyrektora finansowego jako westalki strzegącej firmę lub eliminującej zjawisko ryzyka, głównie finansowego, z działalności gospodarczej. Postrzeganie ryzyka jako elementu finansowego związane jest z niewłaściwym sprawowaniem innych funkcji zarządczych przez pozostałych członków kierownictwa firmy. Zazwyczaj skutki niewłaściwych decyzji lub choćby braku podjęcia jakiejkolwiek decyzji nieubłaganie przynoszą także skutki finansowe, dlatego też są postrzegane głównie w kategoriach finansowych (niesłusznie). Ponadto - i to jest chyba najważniejsze - rolą zarządu, a w szczególności dyrektora finansowego, nie jest unikanie lub nieunikanie ryzyka, ponieważ ryzyko leży u podstaw podejmowania wszelkiej działalności gospodarczej. Ryzyko natomiast powinno zostać precyzyjnie rozpoznane i wycenione, a jego potencjalne skutki ewentualnie zabezpieczone.

Przy właściwym obiegu informacji i racjonalnym oraz wielopłaszczyznowym komunikowaniu (głównie pomiędzy zarządem i pracownikami, właścicielami, klientami, podwykonawcami i administracją) dyrektor finansowy jawi się jako współautor i współwykonawca najważniejszych decyzji w firmie. W tym kontekście rola i misja dyrektora finansowego traci cechy funkcjonalności instrumentalnej i staje się istotnym elementem w kreowaniu i wdrażaniu strategii firmy.

Kierunek strategiczny

Przekształcenie roli dyrektora finansowego z pasywnego rejestratora skutków finansowych działalności firmy oraz planowania opartego jedynie na biernym stosunku do zamierzeń zarządu wiąże się z potrzebą nadania odpowiedniej rangi stanowisku i konkretnej osobie. Powstało nawet pojęcie Super-CFO, mające odzwierciedlić poziom wiedzy i umiejętności dyrektora finansowego.

Jakkolwiek tak wykreowany Super-CFO pozostanie w sferze wzorców, niewątpliwie mamy do czynienia ze zjawiskiem głębokiego przewartościowania funkcji finansowej we wszystkich formach organizacji i działalności gospodarczej. Osoba i zakres obowiązków dyrektora finansowego stają się jednym z najistotniejszych elementów sukcesu gospodarczego.